Πριν από δύο μήνες, δύο Αυστραλοί κολυμβητές που έκαναν προετοιμασία για τους Ολυμπιακούς Αγώνες στις ΗΠΑ, ανέβασαν στα social media μια φωτογραφία που τους δείχνει να κρατάνε όπλα. Τίποτα άλλο: Ήταν σε ένα κατάστημα που πούλαγε όπλα, και κράταγαν κάτι τουφέκια. Η Ομοσπονδία τους αποφάσισε και τους επέβαλε την εξής τιμωρία: Να μην ξαναχρησιμοποιήσουν social media μέχρι το τέλος των Ολυμπιακών Αγώνων, και να επιστρέψουν αμέσως στην Αυστραλία μετά το τέλος των αθλημάτων τους.
Κι αυτό για μια φωτογραφία που ανέβηκε στο Facebook δυο μήνες πριν.
Το θέμα της Βούλας Παπαχρήστου και του αποκλεισμού της από τους Ολυμπιακούς Αγώνες για ένα tweet είχε προφανές ενδιαφέρον γιατί έμπλεκε μέσα πολλά συναρπαστικά θέματα (τεχνολογία! αθλητισμός! ρατσισμός! λογοκρισία!) αλλά το σημαντικότερο που αναδείχθηκε κατά τη γνώμη μου ήταν για μια ακόμα φορά η αδυναμία των Ελλήνων -και μάλιστα της μορφωμένης ελίτ που ξημεροβραδιάζεται στα σόσιαλ μύδια- να αναλύσει και να κουβεντιάσει ένα θέμα. Διαβάζοντας posts και tweets και σχόλια (κι εδώ) εντοπίζω ότι σ’ αυτό το δημόσιο “διάλογο” (που στην πραγματικότητα είναι περισσότερο επικαλυπτόμενοι μονόλογοι) υπάρχουν τρία προβλήματα:
1. Υπάρχει μια καθολική και προφανής αδυναμία να εντοπίσουμε το θέμα που συζητάμε.
2. Υπάρχει μια τρομερή βιασύνη να διαμορφώσουμε άποψη και να την εκφράσουμε
3. Από τη στιγμή που τη διαμορφώσουμε, εμφανίζουμε μια πλήρη άρνηση να την αλλάξουμε/διορθώσουμε.
Το θέμα της ιστορίας του αποκλεισμού της Βούλας Παπαχρήστου δεν έχει να κάνει με το ρατσισμό, και δεν έχει να κάνει με την ελευθερία του λόγου ή τη λογοκρισία. Τα αγγίζει αυτά τα σημαντικά θέματα, και αποτελεί έναυσμα για παράλληλες συζητήσεις πάνω σε αυτά. Το πραγματικό θέμα, όμως, κι αυτό που πολλοί δεν έχουν καταλάβει, είναι η υπακοή στους κανόνες.
Κανένας δεν αμφισβήτησε το δικαίωμα της κοπέλας να γράφει ανέκδοτα στο Twitter, να ανεβάζει φωτογραφίες με όπλα και να κάνει RT πολιτευτές ή τσιτάτα της Χρυσής Αυγής. Τα έκανε όλα αυτά. Το Twitter δεν την εμπόδισε γιατί δεν παραβίασε τους όρους χρήσης, και η χώρα στην οποία είναι πολίτης δεν την εμπόδισε γιατί τίποτα από αυτά που εκφράζει δεν είναι παράνομο. Επίσης κανένας δεν την εμπόδισε να έχει πολιτικές απόψεις οποιουδήποτε είδους. Δεν κινήθηκε κανείς εναντίον της νομικά. Δεν διαγράφηκε από την Εθνική ομάδα στίβου. Δεν αποκλείστηκε από άλλους αγώνες. Δεν της ζητήθηκε από κανέναν να αφαιρέσει τα tweets της, καν. Η ελευθερία της να τα κάνει δημόσια δεν αμφισβητείται από κανέναν.
Η μόνη συνέπεια αυτών που έγραψε (και όχι αυτών που σκέφτεται) είναι ο αποκλεισμός από τους Ολυμπιακούς Αγώνες.
Οι Ολυμπιακοί Αγώνες δεν είναι ένα ανοιχτό φόρουμ συζήτησης ή πολιτικής έκφρασης. Είναι μια διοργάνωση της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής. Οι συμμετέχοντες σ’ αυτούς καλούνται να ακολουθήσουν συγκεκριμένους κανόνες. Υπεύθυνοι για την τήρηση και την εφαρμογή αυτών των κανόνων είναι οι κατά τόπους εθνικές Ολυμπιακές Επιτροπές. Οι κανόνες αυτοί δεν ισχύουν για όλους τους αθλητές του κόσμου: Ισχύουν μόνο για όσους συμμετέχουν στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Και επειδή το “αθλητής που συμμετέχει στους Ολυμπιακούς Αγώνες” δεν είναι μια ιδιότητα διαχρονική, οι κανόνες αυτοί δεν ισχύουν για όλους τους αθλητές πάντα. Αν η Βούλα Παπαχρήστου δεν είχε γράψει αυτό το tweet παραμονές της Τελετής Έναρξης αλλά πριν από έξι μήνες, ας πούμε, προφανώς δεν θα είχε γίνει τόσος ντόρος. Οι Αυστραλοί κολυμβητές με τα όπλα τιμωρήθηκαν σκληρά πριν από δύο μήνες -αν είχαν ανεβάσει τη φωτογραφία προχτές, πιθανότατα θα αποκλείονταν επίσης.
Τους κανόνες για τη χρήση των social media από τους αθλητές μπορείς να τους διαβάσεις ολόκληρους εδώ. Περιλαμβάνουν το εξής:
Postings, blogs and tweets should at all times conform to the Olympic spirit and fundamental principles of Olympism as contained in the Olympic Charter, be dignified and in good taste, and not contain vulgar or obscene words or images.
To “Olympic Charter” που λέει είναι ένας Χάρτης με τις αρχές της διεξαγωγής των Αγώνων, και μπορείς να το διαβάσεις ολόκληρο εδώ. Στο κεφάλαιο “Fundamental Principles of Olympism” η παράγραφος 6 γράφει:
Any form of discrimination with regard to a country or a person on grounds of race, religion, politics, gender or otherwise is incompatible with belonging to the Olympic Movement.
Το αν συμφωνείς ή διαφωνείς με αυτούς τους κανόνες και το αν βρίσκεις υπερβολική την επιβολή τους είναι αδιάφορο. Εγώ ας πούμε φρίττω με την απαγόρευση που επιβάλλουν στους εθελοντές για να μη γράφουν στα social media. Αν είχε γίνει αυτό το 2004 θα ήμουν έξω φρενών (ήμουν εθελοντής -ευτυχώς δεν υπήρχαν social media τότε). Οι Ολυμπιακοί Αγώνες δεν είναι δικοί σου ή δικοί μου – είναι της ΔΟΕ. Και είναι ένα γιγάντιο και εξαιρετικά πολύπλοκο και ευαίσθητο γεγονός, το μεγαλύτερο στη Γη, και το πώς εφαρμόζονται οι κανόνες του είναι ένα πολύπλοκο θέμα για το οποίο γνωρίζουμε ελάχιστα και δεν μας αφορά και πολύ, εδώ που τα λέμε.
Για τους περισσότερους ανθρώπους που διαβάζουν τακτικά αυτό εδώ το site, το θέμα εδώ λήγει. Δεν χρειάζεται τίποτα άλλο να ειπωθεί. Τίποτα άλλο δεν χρειάζεται να ξέρει κανείς. Το θέμα είναι άσπρο-μαύρο: Η αθλήτρια έκανε λάθος, παραβίασε τους κανόνες, αποκλείστηκε από τους Αγώνες, και θα συνεχίσει την καριέρα της και τη ζωή της κανονικά.
Για άλλους, όμως, που αποφάσισαν (ίσως πρόωρα, ίσως βιαστικά) ότι η γνώμη τους θα είναι πως η τιμωρία ήταν άδικη και πως “το κορίτσι” δεν έπρεπε να τιμωρηθεί, αυτά δεν αρκούν. Το σημαντικό γι’ αυτούς δεν είναι τα παραπάνω: Το σημαντικό είναι να έχουν δίκιο. Οπότε θα στρίψουν την κουβέντα αλλού:
“Ναι αλλά το tweet δεν ήταν ρατσιστικό”, λένε.
Ως γραφιάς, είμαι πολύ ευαίσθητος στο θέμα της πολιτικής ορθότητας στη γλώσσα. Δεν πιστεύω ότι πρέπει να ποινικοποιούνται οι λέξεις και, εκτός όλων των άλλων, έχω γράψει μπόλικες από δαύτες δημόσια, και η υπερβολική αυστηρότητα σ’ αυτό το θέμα δεν με συμφέρει. Αλλά οι λέξεις δεν υπάρχουν μόνες τους. Για τις κρίνουμε και να τις χαρακτηρίσουμε πρέπει να λαμβάνουμε πάντα υπ’ όψιν ποιος τις έγραψε, σε ποιό περιβάλλον, και υπό ποιες συνθήκες. Ο χρόνος παίζει ρόλο. Η ακριβής φρασεολογία επίσης. Η γλώσσα είναι πολύπλοκο θέμα, δεν περιλαμβάνει μόνο τις λέξεις σκέτες, γυμνές.
Το επίμαχο tweet της Βούλας Παπαχρήστου για πολλούς δεν είναι ρατσιστικό. Εγώ διαφωνώ, αλλά αυτό είναι μέχρι ένα σημείο θέμα υποκειμενικό, και δεν είναι χρήσιμο να αναπτύξω επιχειρηματολογία σ’ αυτό εδώ το σημείο. Έστω ότι από μόνο του το tweet, απομονωμένο, δεν θεωρείται μεμπτό.
Μα κοίτα πού γράφτηκε: Στο Τwitter account μιας Ελληνίδας αθλήτριας που βρίσκεται στο Λονδίνο για τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Και κοίτα τι άλλο γράφει έγραφε, πριν τα σβήσει, το Twitter account της Ελληνίδας αθλήτριας: RT’s της Χρυσής Αυγής, φωτογραφίες με όπλα και ακροδεξιά σύμβολα, βιντεάκια σχετικού περιεχομένου, χρόνια πολλά στον Κασιδιάρη που είναι “αληθινός”.
Αν ο Τζον Στιούαρτ πει ένα αστείο για τους Εβραίους, όλοι θα κρίνουν το αστείο και κανένας δεν θα τον κατηγορήσει για ρατσισμό (αφού είναι κωμικός -και Εβραίος). Αν πει το ίδιο αστείο για τους Εβραίους η Άνγκελα Μέρκελ, όμως, κανένας δεν θα ασχοληθεί με το αστείο. Όλοι θα ασχοληθούν με το ότι το είπε μια Γερμανίδα.
Το ποιος λέει το αστείο και το πώς το λέει έχει σημασία. Το πότε το λέει έχει σημασία επίσης. Μια Ελληνίδα οπαδός της Χρυσής Αυγής που γράφει ένα καλαμπούρι με αναφορά σε μετανάστες δυο μέρες πριν αρχίσουν οι Ολυμπιακοί Αγώνες στους οποίους συμμετέχει, δεν κάνει τίποτα το τρομερά μεμπτό, σιγά το πράγμα, κανείς δεν θα της απαγορεύσει να το κάνει. Αλλά κανείς δεν μπορεί να πει πως έτσι δεν παραβιάζει τους κανόνες των Ολυμπιακών Αγώνων.
“Ναι αλλά σιγά τις αξίες των Ολυμπιακών Αγώνων με τους ντοπαρισμένους”, λένε.
Είναι κι αυτό ίδιον του Ελληνικού διαλόγου: Όταν η κουβέντα δεν μας πάει καλά, αλλάζουμε το θέμα.
Επίσης ίδιον του Ελληνικού διαλόγου: Πάντα πρέπει να γίνει πρώτα κάτι άλλο. Αν συμβεί κάτι που δεν μας αρέσει, λέμε “ναι αλλά γιατί δεν έγινε το άλλο πρώτα;”. Που βέβαια δεν αποδεικνύει καθόλου ότι αυτό που δεν μας άρεσε δεν έπρεπε να γίνει.
Επίσης ίδιον του Ελληνικού διαλόγου: Διαστρεβλώνουμε την πραγματικότητα. Οι ντοπαρισμένοι που πιάνονται δέχονται ποινές πολύ πολύ μεγαλύτερες από την ποινή της Βούλας Παπαχρήστου.
Αλλά ξέφυγα.
Κανένας δεν θα αλλάξει γνώμη μ’ αυτά που έχω γράψει παραπάνω, το ξέρω, καθώς έχουν περάσει πια πολλές ώρες και οι αναγνώστες έχουν ταμπουρωθεί πίσω από τη γνώμη τους, δηλαδή την πρώτη ενστικτώδη αντίδραση που είχε ο καθένας όταν άκουσε για την είδηση. Αλλά δεν έχει σημασία. Το γράψιμο γι’ αυτά τα θέματα με τέτοιο τρόπο βοηθάει κάποιους από εμάς να επεξεργαζόμαστε τα πράγματα που διαβάζουμε και ακούμε κάπως πιο ψύχραιμα, να ψάχνουμε το τι και το πώς, και να διαμορφώνουμε γνώμη κάπως διαφορετικά, πιο αργά ίσως αλλά πιο προσεκτικά.
Κι όταν δεν υπάρχει χρόνος ή άνεση για ψάξιμο και διάβασμα χαρτών της ΔΟΕ; Τι κάνουμε τότε;
Τότε, αγαπητέ αναγνώστη, κάνουμε το εξής: Δε γράφουμε τίποτα.
Διάβασε ακόμα: Το διαζύγιο των Ελλήνων από την αλήθεια
UPDATE 2: Για δες – άλλος ένας αθλητής αποκλείστηκε από τους Ολυμπιακούς Αγώνες εξαιτίας ενός tweet. Η Ελβετική Ολυμπιακή Επιτροπή έστειλε στο σπίτι του τον ποδοσφαιριστή Μισέλ Μοργκανελά επειδή τα έβαλε με τους κατοίκους της Νότιας Κορέας στο Twitter. Ο αθλητής ζήτησε συγνώμη κι αποχώρησε από την Ελβετική αποστολή.
UPDATE σχετικά με τα σχόλια: Επειδή ο αριθμός των σχολίων που γράφονται έχει αρχίσει να αυξάνεται πολύ γρήγορα και επειδή ανάμεσα σ’ αυτά υπάρχουν και (λίγα) που δεν ακολουθούν καθόλου τους κανόνες που αναφέρω λεπτομερώς εδώ, ενεργοποίησα το moderation του Disqus. Ελπίζω να λειτουργήσει σωστά, καθώς το Disqus μου κάνει κάτι νερά τώρα τελευταία. Καθώς τις επόμενες ώρες δεν θα είμαι διαρκώς online, η δημοσίευση των σχολίων μπορεί να καθυστερεί λίγο. Ευχαριστώ πολύ τους σχολιαστές που βοηθούν στη διατήρηση της χρήσιμης συζήτησης σε πολιτισμένο επίπεδο.