Όλοι οι άνθρωποι έχουν όρια, κι αυτά τα όρια δεν είναι μονοδιάστατα, δεν είναι γραμμικά. Είναι για τον καθένα διαφορετικά και διαγράφονται στον τρισδιάστατο χώρο, σε άπειρα σημεία. Το ανθρώπινο ον μπορεί να τα ξεπεράσει με αμέτρητους τρόπους. Δεν ισαπέχουν μεταξύ τους.
Διαβάζοντας το παραληρηματικό κείμενο/μανιφέστο που συνυπογράφουν οι τέσσερις συλληφθέντες για τις ληστείες στο Βελβεντό Κοζάνης αναρωτήθηκα ξανά: Που είναι αυτά τα όρια; Πόσο κοντά; Τι είναι αυτό που κάνει κάποιους ανθρώπους κάποια στιγμή -ή, ενδεχομένως, σταδιακά- να αποσχίζονται από την πραγματικότητα που αναγνωρίζει η πλειοψηφία των ανθρώπινων όντων και να μεταναστεύουν σε μιαν άλλη, παράλληλη, που λαμβάνει χώρα στον ίδιο χώρο, συνίσταται από παρόμοια ή τα ίδια συστατικά, αλλά έχει εντελώς διαφορετικό χαρακτήρα και περιεχόμενο;
Διαβάζοντας τις παραγράφους αυτού του κειμένου καταλαβαίνει κανείς ότι εδώ δε μιλάμε για μια εναλλακτική ιδεολογική ή ιδεοληπτική προσέγγιση του κόσμου αλλά για μια περιγραφή ενός κόσμου εντελώς διαφορετικού, στον οποίο διεξάγεται ένας πόλεμος ανάμεσα στους μάρτυρες-θύματα-ήρωες και σε συγκεκριμένα επαγγέλματα που δεν τους αρέσουν, και όπου η δολοφονία είναι αυτονόητο δικαίωμα και χρέος. Για αυτούς από εμάς που ζούμε σε έναν κόσμο γεμάτο δυσκολίες και προβλήματα, μεν, αλλά που αποτελείται από κοινωνίες ανθρώπων που βασίζονται σε κάποιες αρχές ελευθερίας και ισότητας, αρχές που έχουν κατακτηθεί μετά από αιώνες αγώνων και έχουν δοκιμαστεί για ακόμα περισσότερους αιώνες σε κοινωνίες ετερόκλητες, και έχουν εξελιχθεί και βελτιωθεί και ωριμάσει και, αν και επώδυνα ατελείς ακόμα, έχουν μεταμορφώσει το ανθρώπινο είδος στην πιο υγιή, πεφωτισμένη, ευτυχισμένη και ελπιδοφόρα μορφή που είχε ποτέ στην ιστορία του, εμάς, που ζούμε στην Ελλάδα του πλανήτη Γη του 2013, αυτός ο κόσμος που οι νεαροί ληστές περιγράφουν στις αδέξιες και θυμωμένες παραγράφους τους μας μοιάζει εξωγήινος.
Τι είναι αυτό που μας χωρίζει; Η εξήγηση δεν είναι απλά δύσκολη -είναι αδύνατη. Γιατί μπορεί η ανθρωπότητα (στον κόσμο που εγώ θεωρώ πραγματικό) να γνωρίζει περισσότερα από ποτέ, αλλά απ’ τη λύση του μυστηρίου της λειτουργίας του ανθρώπινου εγκεφάλου απέχει ακόμα κάμποσο. Το εγχειρίδιο της ψυχιατρικής, ας πούμε, είναι μια λίστα από συμπτώματα, και με βάση αυτά ταξινομούν τις ανθρώπινες συμπερφορές. Ιδέα δεν έχουν οι επιστήμονες πού ακριβώς οφείλονται οι περισσότερες ψυχικές ασθένειες ή πώς εξηγούνται νευρολογικά οι ποικίλες ανθρώπινες συμπεριφορές, “φυσιολογικές” ή μη. Ακόμα και ο ορισμός του τι είναι “φυσιολογικό” είναι θολός, μεταβάλλεται. Κάθε μερικά χρόνια οι ψυχίατροι ξαναγράφουν το εγχειρίδιο, ανακατεύοντας εκ νέου τα συμπτώματα.
Υπάρχουν μερικές περιπτώσεις στις οποίες η αποκόλληση από την πραγματικότητα είναι σαφής και ξεκάθαρη, προφανής σε βαθμό που δε χωράει και πολλή συζήτηση. To 2004 o Αντρέ Τόμας δολοφόνησε τη γυναίκα του και τα δύο του παιδιά επειδή πίστευε ότι ήταν δαιμονισμένα. Ξερίζωσε τις καρδιές των θυμάτων του με τρία διαφορετικά μαχαίρια και γύρισε στο σπίτι του κουβαλώντας τις καρδιές στις τσέπες του. Λίγο αργότερα, ενώ βρισκόταν στη φυλακή, ξερίζωσε το μάτι του και το έφαγε. Πέντε χρόνια αργότερα, καταδικασμένος σε θάνατο πια, ξερίζωσε και το άλλο του μάτι. Υπάρχουν μερικές περιπτώσεις ανθρώπων που έχουν αποσχιστεί τόσο πολύ από τον κόσμο των υπολοίπων που η ρήξη είναι πλήρης, το χάσμα αγεφύρωτο, η συνύπαρξη αδύνατη. Οι περισσότερες περιπτώσεις, όμως, είναι πολύ πιο μπουρδουκλωμένες.
Αυτά είναι τα συμπτώματα της “delusional disorder” (ή παραληρητικής διαταραχής), που μεταφράζω από εδώ:
- Ο ασθενής εκφράζει μιαν ιδέα ή μια πεποίθηση με ασυνήθιστη επιμονή.
- Αυτή η ιδέα μοιάζει να επηρεάζει υπερβολικά τη ζωή του ασθενούς, και οι συνθήκες της ζωής του συχνά αλλάζουν δραστικά.
- Παρά την αταλάντευτη πεποίθηση του ασθενούς, υπάρχει πάντα μια αίσθηση μυστικοπάθειας ή υποψίας όταν τον ρωτάνε γι’ αυτή.
- Το άτομο τείνει να είναι σοβαρό και υπερευαίσθητο, ειδικά σχετικά με την ιδέα ή πεποίθησή του.
- Όσο απίθανα κι αν μοιάζουν τα περίεργα πράγματα που πιστεύει ότι του συμβαίνουν, τα αποδέχεται ως αληθινά σχεδόν χωρίς καμία αμφιβολία.
- Προσπάθειες να αντικρουστούν οι πεποιθήσεις του είναι πιθανό να προκαλέσουν μια δυσανάλογη συναισθηματική αντίδραση, συχνά με ενόχληση ή εχθρότητα.
- Η πεποίθησή του είναι συνήθως απίθανη και αταίριαστη με το κοινωνικό, πολιτισμικό και θρησκευτικό προφίλ του ασθενούς.
- Ο ασθενής είναι συναισθηματικά εξαρτημένος από την πεποίθηση ή ιδέα του και αυτή κυριαρχεί πάνω σε άλλα στοιχεία του ψυχισμού του.
- Η παραίσθηση, αν εκφράζεται, μπορεί να οδηγεί σε συμπεριφορές ασυνήθιστες ή ξένες προς τον ασθενή.
- Άτομα που γνωρίζουν τον ασθενή χαρακτηρίζουν την πεποίθηση και τη συμπεριφορά του ως μη-χαρακτηριστική και ξένη προς αυτόν.
Αυτά τα συμπτώματα δεν ταιριάζουν μόνο με τον παρανοϊκό δολοφόνο Αντρέ Τόμας. Μπορεί να πει κανείς ότι χαρακτηρίζουν και τη συμπεριφορά των 20χρονων ληστών του Βελβεντού, σύμφωνα τουλάχιστον με όσα περιγράφει το κείμενό τους. Αλλά επίσης ταιριάζουν και με μια μακρινή θειά που είχα που νόμιζε ότι αυτά που έβλεπε στην τηλεόραση γίνονταν στα αλήθεια. Ή με αυτούς που είναι πεπεισμένοι ότι μας ψεκάζουν. Ή με αυτούς που πιστεύουν ότι μοναχοί του Αγίου Όρους έχουν μαγικές ιδιότητες.
Δεν είναι όλοι οι άνθρωποι που αποσχίζονται από τον κόσμο που εμείς θεωρούμε πραγματικό επικίνδυνοι, ή κακοί, ή “τρελοί”. Ειδικά ο τελευταίος χαρακτηρισμός δεν έχει πρακτική αξία, καθώς στις περισσότερες περιπτώσεις δεν μπορούμε να ορίσουμε τη “φυσιολογική” εγκεφαλική λειτουργία, ούτε να την ποσοτικοποιήσουμε, ούτε να αιτιολογήσουμε την ποικιλομορφία της. Δεν είναι τόσο απλό. Μερικοί αποκολλώνται μόνο με συγκεκριμένες πτυχές της ύπαρξής τους, ή μόνο με μία. Μπορεί να ζεις κοντά τους και να μην καταλαβαίνεις καν ότι ζείτε σε παράλληλους κόσμους.
Αλλά υπάρχουν, υπήρχαν πάντα, και θα υπάρχουν για πολύ ακόμα, και αυτό κατά τη γνώμη μου σε συγκεκριμένες περιπτώσεις, τις πιο ακραίες, είναι ένα πρόβλημα σημαντικό, που επιβαρύνει τις ανθρώπινες κοινωνίες με τρόπους που δε χρειάζεται να απαριθμήσω καν.
Γιατί μπορεί εμείς κι αυτοί να ζούμε σε διαφορετικούς κόσμους μέσα στα μυαλά μας, αλλά καλούμαστε να συνυπάρξουμε σε μόνο έναν, τον ίδιο. Κι όλοι πιστεύουμε ότι αυτός είναι ο δικός μας.
