Υπάρχουν προβλήματα στον κόσμο, εκκρεμότητες και δυσκολίες, και όλες συμβάλλουν στο χάος που είναι η ζωή σου σήμερα, και η δικιά μου και όλων. Πότε πότε, σπάνια, βλεπεις μπροστά σου ανάγλυφες τις αιτίες.
Τις προάλλες βρέθηκα στις Βρυξέλλες, καλεσμένος μαζί με άλλους δημοσιογράφους από το γραφείο της ευρωβουλευτού Μαριλένας Κοππά, για να παρακολουθήσω μιαν εκδήλωση κατά τη διάρκεια της οποίας τέσσερις συγγραφείς του Ευρωπαϊκού Νότου θα μιλούσαν για την κρίση.
Δεν ήταν εκεί που είδα τις αιτίες του χάους -συγκεκριμένα, δεν ήταν στους ανθρώπους που μιλούσαν, και ωραία τα έλεγαν, και δεν ήταν στην αίθουσα του Ευρωκοινοβουλίου, που ωραία ήταν. Ήταν από πίσω τους.
Το Ευρωκοινοβούλιο, όπως ίσως ξέρεις, είναι ένα κανονικό κοινοβούλιο που λειτουργεί όπως όλα τα κοινοβούλια. Διαθέτει 754 βουλευτές, εκλεγμένους από τους ψηφοφόρους των 27 χωρών-μελών της Ένωσης (τον Ιούλιο θα γίνουν 28 με την είσοδο της Κροατίας) που είναι χωρισμένοι σε επτά πολιτικές ομάδες, κάτι σαν αδρά “κόμματα”. Οι αίθουσες στις οποίες συνεδριάζουν οι επιτροπές των ευρωβουλευτών είναι πολύ ωραία μέρη, μεγάλα, ημικυκλικά στο σχήμα. Κάθε θέση έχει ποτήρια και μπουκαλάκια για νερό, φλιτζάνια για καφέ και, στην άκρη κάθε σειράς θέσεων, μπουκαλάκια με απολυμαντικό για τα χέρια. Όλες οι θέσεις έχουν ένα ζευγάρι ακουστικά, και ανά δύο έχουν κι ένα μικρόφωνο. Υπάρχει για κάθε σύνεδρο ένα panel με κουμπάκια για να διαλέξεις το κανάλι μετάφρασης που θέλεις να ακούς, και ένα περίεργο μηχάνημα στο οποίο βάζεις μια κάρτα και πατάς κουμπάκια για να ψηφίσεις πράσινο-κόκκινο-λευκό. Αλλά δεν έχει ανοιχτό Wi-Fi. Και δεν είναι αυτό το πρόβλημα.
Στο πίσω μέρος κάθε αίθουσας του κοινοβουλίου υπάρχουν δύο όροφοι από θαλάμους, μικρά δωματιάκια κλεισμένα με τζάμι, που βλέπουν προς την αίθουσα και το κάθε ένα στο πάνω μέρος έχει από έναν αριθμό και δυο γράμματα. Οι αριθμοί είναι από το 01 μέχρι το 27 και τα γράμματα υποδηλώνουν κάθε μία από τις 27 χώρες-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Εκεί είναι που κάθονται οι μεταφραστές διερμηνείς, οι άνθρωποι που σε πραγματικό χρόνο μεταφράζουν αυτά που λέγονται στην αίθουσα, ώστε οποιοσδήποτε να μπορεί να ακούει αυτά που λέγονται στη γλώσσα του, φορώντας τα ακουστικά που βρίσκονται στη θέση του.
Ο γιγάντιος τοίχος με τους διερμηνείς είναι μια εξαιρετική τοιχογραφία δυσλειτουργίας και φρίκης, μια ημικυκλική απεικόνιση ενός από τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα από τότε που κατεβήκαμε απ’ τα δέντρα: Την έλλειψη επικοινωνίας. Δεν καταλαβαινόμαστε. Δε συνεννοούμαστε. Δε μιλάμε την ίδια γλώσσα.
Είναι, νομίζω, το μεγαλύτερο πρόβλημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το μεγαλύτερο εμπόδιο στην αληθινή “ένωση”, και ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε ως είδος.
Οτιδήποτε λέγεται και σε οποιαδήποτε από τις 23 επίσημες γλώσσες της Ένωσης κι αν λέγεται μέσα σε αυτές τις αίθουσες, εκεί όπου αποφασίζεται η πολιτική της, πρέπει να μεταφράζεται ακαριαία σε όλες τις υπόλοιπες γλώσσες της Ένωσης, για να το καταλαβαίνουν οι παρευρισκόμενοι. Αν σε πιάνει πονοκέφαλος με την πολυπλοκότητα του εγχειρήματος, είναι επειδή το εγχείρημα είναι τερατώδες. Είμαι σίγουρος ότι δεν είναι μόνο πρόβλημα συμβολισμού, αλλά και σοβαρή πρακτική τροχοπέδη για την ουσία του πράγματος. Δε γίνεται δουλειά έτσι. Πώς να συνεννοηθούν αυτοί οι άνθρωποι; Αυτός ο τοίχος απέναντι που υποτίθεται ότι στεγάζει τους ανθρώπους που τους βοηθούν να επικοινωνήσουν, αποτελεί την ενσάρκωση του τείχους που τους χωρίζει. Η γλώσσα.
Αυτό είναι το πρόβλημα.
Η δουλειά του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, πρέπει να γνωρίζεις, είναι πάρα πολύ σημαντική. Πριν από την ομιλία των συγγραφέων, οι ευρωβουλευτές Μαριλένα Κοππά και Άννυ Ποδηματά μας μίλησαν για τα μεγάλα, για τα γεωπολιτικά προβλήματα και την οικονομική κρίση, και σ’ αυτά η υπόσταση της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι σημαντική, αλλά νομίζω ότι πολύ πιο σημαντική είναι η επιρροή της στα άλλα, τα μικρά. Το ότι τα αυτοκίνητά μας έχουν υποχρεωτικά ζώνες ασφαλείας, το ότι τα τρόφιμα πρέπει να πληρούν συγκεκριμένες υγειονομικές προδιαγραφές για να φτάσουν στο ράφι, είναι πράγματα που τα οφείλουμε στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ένα γιγάντιο έργο κοινοβουλευτικής λάτζας έχει γίνει εκεί, αμέτρητες νομοθετικές προβλέψεις πραγμάτων μικρών που, όλα μαζί, συνιστούν ένα πλήρες υπόβαθρο της υπόλοιπης ζωής των Ευρωπαίων. Δεν τα παίρνουμε χαμπάρι τα περισσότερα, και συνήθως τα θεωρούμε δεδομένα. Κάποιος κάποτε αποφάσισε ότι πρέπει τα αυτοκίνητα να έχουν ζώνες, δεν μας ενδιαφέρει ποιος. Η Ευρωπαϊκή Ένωση προσφέρει αυτό το υπόβαθρο στις χώρες μέλη, οι οποίες στη συνέχεια μπορούν να αντιμετωπίσουν τα υπόλοιπα, τα πιο τοπικά ή μεγαλεπίβολα, από μόνες τους.
έχω αρχίσει να το διαβάζω, αυτό
Αυτό είναι το νόημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης: Λαοί που μοιράζονται κάποιες βασικές αξίες και έχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά μαζεύονται και λένε, ακούστε, θα γίνουμε ομάδα, θα έρθουμε πιο κοντά, και θα μοιραζόμαστε μερικούς κανόνες και νόμους πάνω στους οποίους συμφωνούμε όλοι, για να μην τα κάνει καθένας μόνος του.
Είναι μια ιδέα σπουδαία. Θα ήθελα ολόκληρος ο κόσμος να ήταν μια τέτοια Ένωση, βήμα αποφασιστικό και απαραίτητο για έναν πλανήτη χωρίς σύνορα όπου όλοι θα είναι συμπατριώτες, σε ένα ουτοπικό μέλλον.
Αλλά όπως συμβαίνει σε όλες τις περιπτώσεις που μπλέκονται μέσα οι Homo sapiens, προκύπτουν προβλήματα. Η Ένωση δεν λειτουργεί πάρα πολύ καλά. Κάνει πολλή και καλή δουλειά, αλλά δεν κάνει αρκετή, και πολλοί την αμφισβητούν, και πολλοί τη χαρακτηρίζουν άχρηστη και δυσλειτουργική και ακριβή και γραφειοκρατική, και όταν παίρνει Νόμπελ Ειρήνης γελάν και τη λοιδορούν.
Πάντα με ενδιέφερε να μάθω περισσότερα για την Ένωση, την ιστορία της, τα προβλήματα στη λειτουργία της, και το ταξίδι στις Βρυξέλλες ήταν μια καλή ευκαιρία να ρίξω μια ματιά από κοντά, έστω και τουριστική. Το καλύτερο πράγμα στις Βρυξέλλες με διαφορά ήταν η πίεση στο ντους του ξενοδοχείου, κι αυτό σε προϊδεάζει: Πώς μπορεί μια τόσο βαρετή και γκρίζα πόλη να παίζει το ρόλο της καρδιάς της Ευρώπης; Αν είναι έτσι η καρδιά της Ευρώπης, αντιλαμβάνεσαι ότι η Ευρώπη δεν έχει και πολλά ψωμιά ακόμα. Ψοφάει.
Τέλος πάντων, παρακάμπτοντας την περιρρέουσα καταχνιά και θλίψη, δε μπορείς να πεις, το κτίριο του Ευρωκοινοβουλίου είναι μεγάλο και γεμάτο με αναμνηστικά της Ευρωπαϊκής ιστορίας που, όπως και να το κάνουμε, περιέχει και εμάς μέσα. Τους περιέχει όλους. Βλέπεις στα ονόματα των αιθουσών ελληνικά fonts και καταλαβαίνεις ότι εδώ κι εσύ ανήκεις, και το ίδιο προφανώς νιώθουν κι οι Σουηδοί κι οι Πορτογάλοι και οι Μαλτέζοι. Αλλά ταυτόχρονα βλέπεις και τα μαλτέζικα fonts και καταλαβαίνεις ότι εδώ δεν ανήκεις ακριβώς. Δεν ανήκεις πλήρως. Σε καμία περίπτωση δεν νιώθεις ολοκλήρωση εκεί μέσα, μέρος ενός όλου. Δε νιώθεις σύντροφος με τους άλλους -νιώθεις συγκάτοικος.
Δεν ξέρω αν το περιγράφω καλά, αλλά ένα είναι το πράγμα που τους χωρίζει όλους αυτούς και που μας χωρίζει όλους εμάς: Η γλώσσα.
Αυτό είναι.
Αυτό κατάλαβα από εκείνο το ταξίδι, βλέποντας τα (σχεδόν άδεια) δωματιάκια των διερμηνέων και τους Έλληνες πρώην πολιτικούς από το κοινό να προσπαθούν να τοποθετηθούν ολωσδίολου Ελληνικά, χωρίς καμία συναίσθηση ότι μιλούν σε κοινό πολύγλωσσο, που απορημένο κοιτά φορώντας ακουστικά, ακούγοντας έναν ασθμαίνοντα τύπο από απέναντι να προσπαθεί να μεταφράσει το “φιλότιμο”.
Το να συνεννοηθούν άνθρωποι ξένοι μεταξύ τους είναι δύσκολο. Το να συνεννοηθούν άνθρωποι για τους οποίους δεν είναι και αυτονόητο το ότι πρέπει σώνει και καλά να συνεννοηθούν, που ίσως πριν από εβδομήντα χρόνια οι προπαππούδες τους αλληλοσφάζονταν, είναι ακόμα πιο δύσκολο. Το να συνεννοηθούν ενώ δε μιλάνε καν την ίδια γλώσσα είναι, όπως και να το κάνουμε, σχεδόν αδύνατο.
Η γλώσσα είναι πολύ σημαντικό θέμα, μέρος της ταυτότητας και της ιδιοσυγκρασίας. Σε μια γλώσσα σκεφτόμαστε οι περισσότεροι, ένα γλωσσικό γκρουπ έχουμε μέσα στο μυαλό. Αν ο απέναντι έχει άλλες λέξεις, άλλους φθόγγους, υπάρχει πρόβλημα. Η κουβέντα δεν θα είναι εύκολη.
Γι’ αυτό ετούτο το ταξίδι στις Βρυξέλλες με γέμισε με βεβαιότητα για το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης: Δεν θα είναι καλό. Δεν γίνεται να υπάρξει συνεννόηση και Ένωση αν μιλάμε διαφορετικές γλώσσες. Μια Ένωση “λαών” πιο ετερόκλητων απ’ τους δικούς μας (να φανταστείς οι μισοί ήθελαν να έχουν ανθρώπους για σκλάβους, όπως στη Μανωλάδα, και έκαναν πόλεμο με τους άλλους μισούς γι’ αυτό το θέμα) έγινε εφικτή και αρκετά επιτυχημένη, εν μέρει επειδή οι εμπλεκόμενοι μιλούσαν την ίδια γλώσσα: Την Αγγλική. Η Ένωση εκείνη είναι των Πολιτειών της Αμερικής, αν δεν το κατάλαβες. Εμείς αυτό το βασικό προαπαιτούμενο δεν το ‘χουμε.
Και βεβαίως πρόκειται για ένα πρόβλημα που δεν έχει προφανή λύση. Δεν πρόκειται να αποφασίσουμε όλοι, πεντακόσα εκατομμύρια άνθρωποι, να αρχίσουμε να μιλάμε αγγλικά για να συνεννοούμαστε χωρίς 27 διερμηνείς. Μακάρι να γινόταν. Το εννοώ. Η γλώσσα μπορεί να είναι μέρος της εθνικής μας ταυτότητας, αλλά κυρίως είναι εργαλείο επικοινωνίας. Για να επικοινωνείς ιδέες και να μιλάς με τους άλλους την έχεις. Όσο περισσότερα μοιράζεσαι με όσο το δυνατό περισσότερους, τόσο το καλύτερο, οπότε μια παγκόσμια γλώσσα θα ήταν μια ιδανική λύση στο πρόβλημα, φαντάσου πόσο πιο εύκολα θα γίνονταν ξαφνικά όλα.Και πόσο σημαντική δηλαδή είναι η ταυτότητα; Το ανθρώπινο είδος είναι τρομερά εγωιστικό, και απολύτως πρόθυμο να θυσιάσει οτιδήποτε αν ξέρει πως αυτά που θα πάρει σε αντάλλαγμα είναι σημαντικά μεγαλύτερα. Σ΄αυτή την περίπτωση μοιάζει να κάνει το ανάποδο. Αγκιστρωνόμαστε σε μια ταυτότητα θυσιάζοντας οφέλη ανυπολόγιστα.
Είμαι πεπεισμένος ότι κάποτε, ίσως μετά από κάποια τεχνολογική καινοτομία που δεν μπορούμε να φανταστούμε ακόμα, οι κάτοικοι της Γης θα επικοινωνούν καλύτερα, πιο άμεσα, στην ίδια γλώσσα. Είναι πρόβλημα. Είναι ανάγκη. Θα λυθεί. Δυστυχώς είμαι σχεδόν σίγουρος ότι εμείς δεν θα προλάβουμε να το δούμε να γίνεται.
Οπότε;
Οπότε θα παραμένουμε σε μια Ένωση ατελή, δυσλειτουργική, χωρισμένοι μαζί. Αυτό είναι το παρόν της Ευρώπης και αυτό είναι το μέλλον της. Μου φάνηκε πάρα πολύ ταιριαστό που η καρδιά της είναι οι σκοτεινές Βρυξέλλες. Την κατοικούν ντόπιοι που μιλούν δυο διαφορετικές γλώσσες -συμπατριώτες, συμπολίτες, το 17% μιλάει Ολλανδικά- και τσακώνονται γι’ αυτό. Οι πινακίδες στους δρόμους είναι δίγλωσσες, υπογραμμίζουν το διχασμό.
Ούτε κι οι συγγραφείς, εν τω μεταξύ, δεν ήξεραν πώς θα σωθούμε όλοι από την κρίση.
Επισκέψου: Τη σελίδα της Μαριλένας Κοππά για τη συνεργασία των χωρών της Νότιας Ευρώπης ενάντια στην κρίση.
