Εμείς εδώ σε τούτη τη χώρα πάντα έχουμε μια εγγενή γκρίνια και μια καχυποψία τοξική που χαρακτηρίζει την αντίδρασή μας απέναντι στα πάντα, και έτσι πιστεύουμε ότι μας κλέβουν και μας εκμεταλλεύονται όλοι με όσους ερχόμαστε σε επαφή, μαγαζάτορες, έμποροι, συνεργάτες, οποιοσδήποτε. Γι’ αυτό, μεταξύ άλλων, είμαστε πάντα σίγουροι ότι πληρώνουμε υπερβολικά πολλά λεφτά για βενζίνη, ότι κάτι τρέχει, δεν είναι δυνατό να πληρώνουμε τόσα πολλά, κάποιος μας κλέβει, κάποιος μας θεωρεί κορόιδο.
Τις προάλλες κάποιος μου έστειλε αυτό εδώ το link, το site της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την ενέργεια. Πρόκειται για έναν ωκεανό πληροφορίας, έναν απίστευτο πλούτο στατιστικών στοιχείων, και ανάμεσα στα πολλά άλλα διαθέτει και αναλυτικά στοιχεία για τις τιμές των καυσίμων στις 27 χώρες μέλη, και συνεπώς είναι μια καλή πηγή πληροφορίας για να δούμε αν όντως πληρώνουμε υπερβολικά πολλά για τη βενζίνη, αν όντως μας πιάνουν κορόιδο.
Κοίταξα λίγο τα νούμερα ψάχνοντας να βρω κάτι το κραυγαλέο, και την προσοχή μου τράβηξε αυτό εδώ το Excel, που αναφέρει το ποσοστό των φόρων που βάζει κάθε χώρα στα καύσιμα. Οι φόροι αυτοί περιλαμβάνουν τον ΦΠΑ και τους “έμμεσους φόρους”, προσαυξήσεις που παίρνουν το κόστος του καυσίμου και σχεδόν το διπλασιάζουν για τον τελικό καταναλωτή. Η Ελλάδα, ως γνωστόν, έχει αρκετά υψηλό ΦΠΑ για τα δεδομένα της Ένωσης: Μόνο τρεις χώρες (η Δανία, η Σουηδία και η πτωχευμένη Ουγγαρία) έχουν μεγαλύτερο, ενώ άλλες τέσσερις έχουν τον ίδιο: 23%. Ξεχωρίζει, όμως, και στους έμμεσους φόρους: Σύμφωνα με τη λίστα, μόνο τρεις χώρες χρεώνουν υψηλότερα τέλη στη βενζίνη (στο ντίζελ και στο πετρέλαιο θέρμανσης είναι αλλιώς τα πράγματα, αλλά εδώ θα επικεντρώσουμε στη βενζίνη) από ό,τι η Ελλάδα. Σ’ αυτόν εδώ το χάρτη μπορείς να δεις τι συμβαίνει με τους φόρους στα καύσιμα των αυτοκινήτων σε ολόκληρη την Ευρώπη.
Για περισσότερες λεπτομέρειες κοίταξα αυτό εδώ το (μεγαλύτερο) Excel που περιέχει όλες τις μετρήσεις τιμών προ και μετά φόρων που έχουν γίνει από το 2005 στις χώρες της ΕΕ. Επειδή είναι λίγο χαώδες το φύλλο, διάλεξα έξι από αυτές, και για κάθε μία απομόνωσα την πρώτη μέτρηση του Απρίλη κάθε χρόνου (έτσι, τυχαία), και έφτιαξα έναν μικρότερο πίνακα, που μπορείς να δεις εδώ. Προέκυψε το εξής διάγραμμα:
(είναι το πρώτο διάγραμμα που έφτιαξα ποτέ με το Google Docs, γι’ αυτό λίγο άτεχνο και όχι πολύ σαφές, οπότε εξηγώ παρακάτω το τι και το πώς)
Οι χώρες που διάλεξα είναι αυτές που βρίσκονται ας πούμε σε παρόμοια κατάσταση με εμάς, η Πορτογαλία και η Ισπανία δηλαδή, και ακόμα η Ιταλία και η Γαλλία που επίσης τραβάνε ζόρια, η Ελλάδα (προφανώς) και η Γερμανία (γιατί όχι). Η κάτω συστάδα γραμμών είναι οι τιμές της βενζίνης προ φόρων και, όπως βλέπεις, μεταβάλλεται σχετικά ενιαία σε όλες τις χώρες. Είναι χαρακτηριστικό ότι η τιμή της βενζίνης έχει διπλασιαστεί από το 2009, αντανακλώντας την αντίστοιχη αύξηση της τιμής του πετρελαίου. Ωστόσο, το πετρέλαιο το 2008 ήταν πιο ακριβό από ό,τι είναι σήμερα. Αντίθετα, η βενζίνη σήμερα είναι πολύ πιο ακριβή από ό,τι ήταν το 2008. Αυτό είναι ένα πρώτο ενδιαφέρον σημείο, και ισχύει για όλες τις χώρες.
Η πάνω συστάδα γραμμών είναι η τιμή της βενζίνης στο βενζινάδικο, και έχει περισσότερο ενδιαφέρον. Κατά κανόνα οι μεταβολές των τιμών με τους φόρους ακολουθούν περίπου τις μεταβολές των τιμών χωρίς τους φόρους, αλλά υπάρχουν εξαιρέσεις. Η ροζ γραμμή, ας πούμε, είναι αρκετά πιο χαμηλά από τις υπόλοιπες. Αντιστοιχεί στην Ισπανία, που επιβάλλει πολύ χαμηλότερους φόρους στη βενζίνη από τις περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες -σήμερα μόνο το 45% της τιμής της Ισπανικής βενζίνης είναι φόρος. Η άλλη γραμμή που μοιάζει κάπως περίεργη, είναι η γαλάζια. Η γραμμή αυτής της χώρας δείχνει ότι μέχρι το 2009 η τιμή της βενζίνης εκεί ήταν σχετικά χαμηλή, αντίστοιχη με της Ισπανίας, αρκετά χαμηλότερη από ό,τι στην Πορτογαλία, την Ιταλία, τη Γαλλία και τη Γερμανία. Μετά το 2009, όμως, η τιμή πήρε μιαν ιλιγγιώδη ανηφόρα, ξέφυγε πολύ από την Ισπανία, κι έφτασε σήμερα να είναι πολύ ψηλά. Πάρα πολύ ψηλά. Μόνο η Ιταλία έχει σήμερα ακριβότερη βενζίνη στα βενζινάδικα από ό,τι η χώρα με τη γαλάζια γραμμή, κι αυτό δεν αφορά μόνο στις έξι χώρες που έβαλα σ’ αυτό το πρόχειρο διάγραμμα -αφορά και τις 27 χώρες τις Ευρωπαϊκής Ένωσης (δες και το σχετικό χάρτη).
Η χώρα αυτή είναι η Ελλάδα.
Πώς δικαιολογείται αυτή η αύξηση; Την αιτία δεν τη γνωρίζω, αλλά τα νούμερα λένε το εξής: Από το 2009 οι περισσότερες χώρες της Ευρώπης έχουν μειώσει δραστικά τη φορολογία στα καύσιμά τους, για να αντισταθμίσουν εν μέρει την αύξηση της τιμής του πετρελαίου. Σ’ αυτά τα τρία χρόνια η Ισπανία έχει μειώσει τη φορολογία στη βενζίνη κατά 12 μονάδες*. Η Πορτογαλία κατά 13. Η Γαλλία κατά 15. Η Γερμανία κατά 15 επίσης. Η Ιταλία, η μόνη χώρα που έχει ακριβότερη βενζίνη από την Ελλάδα (ελάχιστα σεντς διαφορά), έχει μειώσει τη φορολογία στη βενζίνη κατά 9 μονάδες.
Στο ίδιο διάστημα η Ελλάδα δεν μείωσε τη φορολογία της βενζίνης σχεδόν καθόλου -ίσα ίσα, την αύξησε λιγάκι. Το 2009 το 55,95% της τιμής της Ελληνικής βενζίνης ήταν φόρος -φέτος το ποσοστό είναι 56,10%.
Γιατί δεν μειώθηκε η φορολογία στα καύσιμα; Θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει πως, μειώνοντας τη φορολογία για λίγο, και άρα αυξάνοντας την κατανάλωση, θα εισπράττει περισσότερους φόρους. Με το να έχουμε τόσο ακριβή βενζίνη πρακτικά κάνουμε την κατανάλωσή της απαγορευτική, κι αυτό είναι κάτι που βλέπουμε γλαφυρά (αν κινείσαι στους δρόμους, το βλέπεις -αν όχι, ρώτα οποιονδήποτε ταξιτζή). Άρα το κράτος ενδέχεται να χάνει χρήματα κρατώντας το φόρο ψηλά. Απλό; Όχι ακριβώς.
Υπάρχει ένας άλλος παράγοντας που δεν είχα σκεφτεί και μου επισημάνθηκε, και βγάζει νόημα. Το πετρέλαιο είναι όλο εισαγόμενο, οπότε ό,τι έρχεται στα ελληνικά διυλιστήρια καταγράφεται στο εμπορικό ισοζύγιο της χώρας με ένα μεγάλο πλην μπροστά (δες πόσο το επηρεάζει εδώ). Αν η κατανάλωση πετρελαϊκών προϊόντων μειωθεί, η εισαγωγή πετρελαίου θα μειωθεί, κι έτσι το εμπορικό ισοζύγιο, ένας μεγάλος βραχνάς και πονοκέφαλος ετούτης της οικονομίας, θα γίνει λιγότερο αρνητικό. Αυτό μπορεί και να χαροποιήσει την τρόικα, ας πούμε, που τα κοιτάζει αυτά τα νούμερα προσεκτικά.
Υπάρχει, δε, κι ένας άλλος σημαντικός παράγοντας στο θέμα: Αίφνης, η Ελλάδα έχει πολύ ακριβά καύσιμα και πριν υπολογίσουμε τους φόρους. Το αποπάνω διάγραμμα το έφτιαξα χρησιμοποιώντας την πρώτη μέτρηση του Απριλίου (φέτος έγινε στις 2 Απριλίου), και τότε η Ελλάδα είχε την τρίτη ακριβότερη τιμή ανάμεσα στις χώρες που έβαλα (ήταν δηλαδή στη μέση), αλλά μετά κάτι πολύ περίεργο συνέβη. Στη μέτρηση της 16ης Απριλίου, η τιμή προ φόρων της βενζίνης στην Ελλάδα εκτοξεύτηκε από 80,5 σεντς το λίτρο σε 83 σεντς το λίτρο, τιμή που είναι η τέταρτη μεγαλύτερη στην Ευρωπαϊκή Ένωση των 27. Παράλληλα η Ελλάδα έχει πλέον το ακριβότερο ντίζελ στην ΕΕ -κι αυτό επίσης είναι μια τελευταία εξέλιξη. Γιατί ακρίβυνε τόσο πολύ το κόστος των καυσίμων τις τελευταίες εβδομάδες; Γιατί η Αυστρία, ας πούμε, που είναι μέσα στη μέση της Ευρώπης, έχει τόσο φτηνότερα καύσιμα (πριν τους φόρους);
Μάζεψα τις τιμές της 16ης Απριλίου ολόκληρης της ΕΕ σ’ αυτό το πιο εύκολο διάγραμμα για να δεις. Σ’ αυτό το πολύπλοκο θέμα, απ’ ό,τι φαίνεται, εμείς ως πολίτες είμαστε οι χαμένοι επειδή πληρώνουμε πολύ ακριβά τα καύσιμα, ως κράτος ίσως επίσης να είμαστε χαμένοι (κρατώντας τους φόρους ψηλά μειώνεται η κατανάλωση -άρα οι φόροι που εισπράττουμε) ή ίσως όχι (μειώνεται το αρνητικό εμπορικό ισοζύγιο) αλλά απ’ ό,τι φαίνεται υπάρχουν και κάποιοι που, καθώς η κατανάλωση πέφτει, προσπαθούν να βγουν κερδισμένοι: Όλοι οι υπόλοιποι.
Παρεμπιπτόντως: Ποιος έχει την πιο φτηνή βενζίνη στην Ευρώπη; Η Κύπρος!
Ακόμα: Για περαιτέρω ψάξιμο προτείνω αυτόν εδώ τον αχανή πίνακα που έχει στοιχεία για το τι είδους ενέργεια καταναλώνει κάθε ευρωπαϊκή χώρα διαχρονικά, από το 1990 μέχρι το 2009. Προσφέρεται για μελέτη και συμπεράσματα.
*και εδώ αναφέρομαι στο ποσοστό της τελικής τιμής της βενζίνης που είναι φόρος