Το 2025 ήταν μια χρονιά με πολλά απρόοπτα αλλά, συγκριτικά, με λίγα βιβλία. Όχι μόνο επειδή η ζωή επιταχύνεται και ο χρόνος (μοιάζει να) συρρικνώνεται αλλά και επειδή τη χρονιά αυτή επέλεξα και ένα χρονοβόρο και απαιτητικό βιβλιοπείραμα (για το οποίο μπορείτε να διαβάσετε αλλού). Θεωρητικά θα μπορούσα να επικαλεστώ ως δικαιολογία και το ότι το 2025 ήταν η χρονιά στην οποία εκδόθηκαν δύο δικά μου βιβλία, αλλά θα ήταν άστοχο: και τα δύο είχαν γραφτεί σε χρονιές προηγούμενες. Τέλος, πάντων, διάβασα όσα διάβασα. Και από αυτά που διάβασα, ξεχώρισα κάποια. Παρακάτω σας έχω τα πέντε καλύτερα, αυτά που προτείνω ανεπιφύλακτα και με το χέρι στην καρδιά στην οποιαδήποτε και στον οποιονδήποτε. Έχουμε και λέμε, με λίγο-πολύ ανάποδη σειρά αξιολόγησης:
Το Μαγικό Βουνό του Τόμας Μαν είναι ένα μεγάλο, απαιτητικό μυθιστόρημα γραμμένο σε μιαν εποχή άλλη, με όρους διαφορετικούς και για μάτια αναγνωστών με ζωές και συνθήκες εντελώς αλλιώτικες. Προφανώς, πρόκειται για ένα έργο-σταθμό στην ιστορία της λογοτεχνίας. Δεν το είχα διαβάσει, μέχρι φέτος. Γράφω αλλού περισσότερα για το πώς και το γιατί, αλλά εδώ αξίζει να σας πω ότι πρόκειται για μια πυκνή μελέτη πάνω στο χρόνο και την ανθρώπινη κατάσταση, που αποζημιώνει για τις ώρες και την προσοχή που απαιτεί. Κυκλοφορεί και στα ελληνικά από τις εκδόσεις Μεταίχμιο, σε μια πολύ ωραία, σκληρόδετη επετειακή έκδοση με καινούργια μετάφραση.
Το “How Migration Really Works” του Ολλανδού κοινωνιολόγου Χάιν ντε Χάας είναι μια λεπτομερής καταγραφή των βασικών στοιχείων και των δεδομένων για το φαινόμενο της μετανάστευσης. Ο ντε Χάας καταρρίπτει τους βασικούς μύθους που κυριαρχούν σήμερα στο δημόσιο διάλογο για το θέμα με αξιοθαύμαστη ψυχραιμία. Είναι ένα πολύτιμο εργαλείο για οποιονδήποτε θέλει να καταλάβει ακριβώς τι συμβαίνει και πώς οι περισσότεροι, ακόμα και πολιτικοί και δημοσιολόγοι από “το κέντρο”, μας λένε ψέματα. Έγραψα για το βιβλίο αυτό εκεί, εκεί και εκεί. Κυκλοφορεί και στα ελληνικά, επίσης από το Μεταίχμιο.
Το “Poverty, by America” του αμερικανού Μάθιου Ντέσμοντ χαρτογραφεί λεπτομερώς το γιατί στην ισχυρότερη χώρα του κόσμου υπάρχει τόση πολλή και τόσο βαθιά φτώχεια. Είναι ένα βιβλίο εξοργιστικό, καθότι τεκμηριώνει πειστικά ότι η φτώχεια δεν είναι ένα απλό αποτέλεσμα των ανισοτήτων ή κάποιο παραπροϊόν της οικονομικής δραστηριότητας, αλλά ότι υπάρχει επίτηδες. Ότι από την κατάσταση των φτωχών επωφελούνται απευθείας όχι μόνο οι πλούσιοι, αλλά και η μεσαία τάξη. Αυτό είναι ένα βιβλίο λιγότερο ψύχραιμα γραμμένο, με ακτιβιστική ζέση. Και δίκαια. Έγραψα ολόκληρη τριλογία για τη φτώχεια στο 360 με αφορμή αυτό (εκεί, εκεί και εκεί). Δυστυχώς δεν κυκλοφορεί στα ελληνικά.
Το “The Coming Wave” των Μουσταφά Σουλεϊμάν και Μάικλ Μπάσκαρ είναι ένα από τα καλύτερα πράγματα που μπορείτε να διαβάσετε για την επανάσταση της τεχνητής νοημοσύνης σήμερα. Ο ένας από τους δύο συγγραφείς είχε γράψει και εκείνο το βιβλίο, που υπογράμμιζε ότι έχουμε μπει σε έναν “τεχνολογικό χειμώνα” από διάφορες απόψεις. Ο άλλος ήταν συνιδρυτής της DeepMind, ένας από τους πρωτοπόρους του χώρου, που ξέρει πολύ καλά το θέμα για το οποίο μιλάει. Και είναι τρομοκρατημένος. Το βιβλίο εξηγεί με απλά και σχετικά ψύχραιμα λόγια τους κινδύνους από την ανεξέλεγκτη ανάπτυξη της τεχνολογίας αυτής στον κόσμο μας, και καλεί σε επαγρύπνηση, ενημέρωση και, κυρίως, ρυθμίσεις. Την τεχνητή νοημοσύνη, λέει, δεν πρέπει να την προσεγγίζουμε σαν ένα νέο ίντερνετ, αλλά σαν τα πυρηνικά όπλα. Και το εξηγεί πειστικά. Σας έγραψα για το βιβλίο εκεί. Κυκλοφορεί και στα ελληνικά από τις εκδόσεις Key Books.
Το “The Power Broker” του Ρόμπερτ Κάρο ήταν το καλύτερο βιβλίο που διάβασα το 2025 και ένα από τα καλύτερα δημοσιογραφικά κείμενα που έχω διαβάσει ποτέ. Επίσης, πιθανότατα το μεγαλύτερο βιβλίο που έχω διαβάσει ποτέ. Το διάβασα με αφορμή το πρότζεκτ των χιλίων σελίδων, και θα σας γράψω και πολύ περισσότερα γι’ αυτό σε επερχόμενο κείμενο στην εφημερίδα, αλλά ως τότε, δυο λόγια για να πάρετε μια εικόνα: Είναι μια βιογραφία ενός δημόσιου υπαλλήλου. Αυτό. Όχι ενός απλού δημόσιου υπαλλήλου, βεβαίως. Ο Ρόμπερτ Μόουζες ήταν ο άνθρωπος που από τη δεκαετία του 1930 μέχρι τη δεκαετία του 1960 αποφάσιζε λίγο-πολύ μόνος του τι θα χτιστεί στη Νέα Υόρκη. Πού θα στρωθούν λεωφόροι, πού θα φτιαχτούν πάρκα, πού θα χτιστούν γέφυρες. Πώς συσσώρευσε τόση δύναμη ένας άνθρωπος; Πώς κατάφερε κάποιος που δεν εξελέγη ποτέ πουθενά να γίνει ένας πυλώνας εξουσίας που δεν μπορούσαν να αγγίξουν δήμαρχοι, κυβερνήτες ή Πρόεδροι; Την ιστορία ο δημοσιογράφος Ρόμπερτ Κάρο την απλώνει σε 1200 σελίδες (στην εκδοχή που διάβασα εγώ) και σε 700.000 λέξεις. Είναι ένα βιβλίο εφτά φορές μεγαλύτερο από το δικό μου. Και μια δημοσιογραφική έρευνα ανεπανάληπτη στο βάθος, την τεκμηρίωση και την επιδέξια, ακαταμάχητη διάρθρωσή της. Διαβάζεται σαν απολαυστικό, μα ατελείωτο μυθιστόρημα. Δυστυχώς δεν έχει μεταφραστεί στα ελληνικά.
Βεβαίως, φέτος έχω και δυο άλλα βιβλία να σας προτείνω, με κίνητρα όμως εντελώς υποκειμενικά και ποταπά: τα δικά μου.
Το “Μια Ελληνική Κλιματική Κρίση” κυκλοφόρησε το Φεβρουάριο του 2025 από τις εκδόσεις Ψυχογιός, και περιέχει απαντήσεις σε 50 ερωτήσεις για την κλιματική αλλαγή, γραμμένες με απλή γλώσσα, χωρίς υστερίες και υπερβολές.
Το “Μικρό Πάπιγκο” κυκλοφόρησε το Νοέμβριο του 2025 από τις εκδόσεις Καστανιώτη, και είναι ένα παιδικό παραμύθι για ένα μικρό χωριό που ήθελε να μεγαλώσει και να γίνει μεγάλη πόλη. Περιέχει τις καταπληκτικές ζωγραφιές της βραβευμένης Πορτογαλίδας εικονογράφου Μαριάνας Ρίο.
Αυτά από εμένα για φέτος. Σας εύχομαι να διαβάσετε πολλά ωραία βιβλία το 2026 και, αν χρειάζεστε περισσότερες προτάσεις και ιδέες, να δείτε και τις αντίστοιχες λίστες από το 2024 ή από το 2023.
