Για να απαντήσω στην ερώτηση αναγνωστών του newsletter “πώς κρατάς σημειώσεις από τα βιβλία που διαβάζεις;” έφτιαξα ένα βιντεάκι, που εξηγεί την απλή μέθοδο που ακολουθώ. Χρησιμοποιώ σαν παράδειγμα ένα βιβλίο του νομπελίστα Άνγκους Ντίτον. Οι σημειώσεις που κράτησα από αυτό είναι οι παρακάτω. Όπως εξηγώ και μέσα στο βίντεο, αυτές οι σημειώσεις απευθύνονται σε εμένα. Έχουν στόχο να είναι κατανοητές από εμένα (και μόνο) έξι μήνες ή ένα χρόνο μετά, όταν θα έχω ξεχάσει τι έλεγε μέσα το βιβλίο, αλλά μπορεί να χρειαστώ κάποιο ενδιαφέρον στοιχείο ή απόσπασμα. Γι΄αυτό είναι γραμμένα έτσι.
Δεκαετίες πριν από τον Κολόμβο η Κίνα ήταν τόσο ανεπτυγμένη που έστειλε ένα στόλο από γιγάντια πλοία για να εξερευνήσουν τον Ινδικό Ωκεανό. Τριακόσια χρόνια νωρίτερα (τον 11ο αιώνα π.Χ. η πόλη Καϊφένγκ ήταν μια γιγάντια μεγαλούπολη με 1 εκ. κατοίκους, όπου υπήρχε ακόμα και τυπογραφία.
Η μεγάλη μείωση του προσδόκιμου ζωής στη Ρωσία μετά την έλευση του κομμουνισμού χρησιμοποιείται συχνά ως πολιτικό επιχείρημα. Στην πραγματικότητα όμως η μείωση είχε ξεκινήσει πριν από την επανάσταση, και πιθανότατα οφειλόταν σε μια άλλη πανίσχυρη δύναμη: το αλκοόλ.
Στη σελίδα 38 έχει μια σύνοψη του τι συνέβη στην Κίνα του Μάο και πώς έγινε ο μεγάλος λιμός όταν το Κόμμα κρατικοποίησε όλη τη γη και προσπάθησε να ελέγξει κεντρικά την αγροτική παραγωγή, με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν τεράστιες ελλείψεις σε τρόφιμα και να πεθάνουν δεκάδες εκατομμύρια άνθρωποι από την πείνα. Το προσδόκιμο ζωής στην Κίνα το 1958 ήταν τα 50 χρόνια και το 1960 είχε πάει στα 30. Η χώρα αυτοκτονούσε λιμοκτονώντας. Το 1/3 όσων γεννήθηκαν κατά το “μεγάλο άλμα εμπρός” δεν επιβίωσαν. Το μεγαλύτερο πρόβλημα δεν ήταν η ίδια η πολιτική απόφαση, που ήταν κραυγαλέα λανθασμένη, αλλά η απολυταρχική δομή του πολιτικού συστήματος, που δεν επέτρεπε δικλείδες ασφαλείας και ελέγχου, και η έλλειψη καλής πληροφόρησης από το τι συνέβαινε πραγματικά στην επαρχία. Σήμερα η Κίνα έχει ένα εξίσου απολυταρχικό καθεστώς, αλλά, όπως γράφει και ο νομπελίστας Άνγκους Ντίτον στο “The Great Escape”, “κανείς δεν μπορεί να φανταστεί ότι ένας τέτοιος λιμός θα μπορούσε να συμβεί στην Κίνα σήμερα” (χρήσιμο και για ένα κείμενο για την αποκέντρωση).
“Μερικές φορές τα οφέλη μιας πολιτικής απόφασης δεν είναι προφανή. Συχνά δυσκολευόμαστε να καταλάβουμε αν μια πολιτική απόφαση άλλαξε το οτιδήποτε. Αλλά οι καταστροφικές συνέπειες κακών πολιτικών αποφάσεων μπορεί να είναι τραγικά προφανείς”.
Ένα πρόβλημα με τις έρευνες κοινής γνώμης: η μετάφραση των ερωτήσεων σε άλλες γλώσσες δεν σημαίνει πάντα το ίδιο πράγμα. Οι αμερικανοί χρησιμοποιούν το “happy” συνέχεια, πολύ περισσότερο από ό,τι οι Γάλλοι το heureux ή οι ασιάτες, που δεν συνηθίζουν να εκφράζουν το αν είναι χαρούμενοι ή όχι.
Στις έρευνες περί ευτυχίας η Ρωσία και οι χώρες της ανατολικής Ευρώπης τα πηγαίνουν πάρα πολύ άσχημα. Χρήσιμη είναι η έρευνα Gallup World Poll στην οποία τους ρωτάνε για τα συναισθήματα που ένιωσαν την προηγούμενη ημέρα.
Κοινωνία της αφθονίας δεν είναι αυτό που ζούμε σήμερα, που πρέπει να είμαστε κάπου να κάνουμε κάτι για να μπορούμε μετά να φάμε και να ζήσουμε προστατευμένοι από τα φυσικά φαινόμενα. Κοινωνία της αφθονίας ήταν οι ομάδες κυνηγών και τροφοσυλλεκτών εκεί που σήμερα είναι η αμερικανική δύση ή εκεί που είναι η χώρα που αποκαλούμε Αυστραλία, πριν από δέκα χιλιάδες χρόνια. Τότε το μόνο που έκαναν ήταν να μαζεύουν φρούτα και να σκοτώνουν τα μεγάλα, αργοκίνητα θηλαστικά ή πτηνά που ζούσαν ανάμεσά τους. Έτρωγαν όσο ήθελαν και δεν έκαναν τίποτε άλλο όλη μέρα. Τότε δεν υπήρχαν ανισότητες. Επαναλαμβάνει και το θέμα του Χαράρι που αυτή η κατάσταση τρυφηλότητας αντικαταστάθηκε με την σκληρή ζωή της αγροτικής παραγωγής. Η αγροτική παραγωγή προσέφερε την αποθήκευση της τροφής με τη μορφή των αποθηκών ή των ζώων. Αλλά μια πολύ δυσκολότερη, χειρότερη ζωή.
Στη σελίδα 108 αναφέρεται στην καταστροφή που έχει φέρει η επιδημία του AIDS στην Αφρική, την κλίμακα της οποίας δεν συνειδητοποιούμε επαρκώς. Στη Μποτσουάνα που είχε προσδόκιμο ζωής 64 χρόνια, μια από τις πιο ανεπτυγμένες χώρες της Αφρικής, το προσδόκιμο έπεσε ξανά στα 49 την πενταετία 2000-2005. Στη Ζιμπάμπουε το προσδόκιμο το 2010 ήταν χαμηλότερο από ό,τι το 1950.
Το κάπνισμα στις ΗΠΑ άρχισε να μειώνεται με τη δημοσίευση της έκθεσης “Report on the health consequences of smoking” το 1964 από τον surgeon general Λούθερ Τέρι. Η πρώτη ερώτηση που το έκαναν στη συνέντευξη τύπου ήταν “εσείς καπνίζετε” στην οποία απάντησε “όχι”. “Πότε το κόψατε;” τον ρώτησαν. Απάντησε: “πριν από 20 λεπτά”. Η κατανάλωση τσιγάρων στις ΗΠΑ κορυφώθηκε τη δεκαετία του 1960, όταν το 40% κάπνιζαν. Έκτοτε μειώνεται. Το κάπνισμα είναι βλαβερό, λέει, αλλά έχει και ευχάριστες συνέπειες -κάτι που δεν ισχύει για τον καρκίνο ή τη βουβωνική πανώλη.
Αναφέρει για το θέμα του ΑΕΠ, το οποίο υπολογίζει δραστηριότητες που δεν υποδηλώνουν ευημερία και ευτυχία (πχ την κατασκευή φυλακών ή τον καθαρισμό περιβαλλοντικής μόλυνσης) αλλά όχι δραστηριότητες θετικές και σημαντικές, όπως ό,τι κάνουν οι άνθρωποι που μένουν στο σπίτι τους ή διαδικασίες ευχαρίστησης και ψυχαγωγίας που δεν έχουν κόστος. Αν μια γυναίκα ασχολείται με το σπίτι της και φροντίζει την οικογένειά της δεν μετριέται στο ΑΕΠ -αλλά αν δουλεύει ως καθαρίστρια ή μαγείρισσα σε ένα άλλο σπίτι και φροντίζει μια άλλη οικογένεια, μετριέται, γιατί πληρώνεται. Οι Γάλλοι πηγαίνουν περισσότερες διακοπές από τους Αμερικάνους, οπότε παράγουν λιγότερο, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι είναι σε χειρότερη κατάσταση. Το ίντερνετ προσφέρει ψυχαγωγία με πολύ χαμηλό κόστος -ακόμα και δωρεάν- και αυτό καταγράφεται ελάχιστα στο ΑΕΠ. Η οικονομική ανάπτυξη είναι βεβαίως εξαιρετικά ωφέλιμη (αναφέρει τους λόγους στη σελίδα 174) αλλά δεν είναι απευθείας συνδεδεμένη με την ευτυχία.
Έχει αλλάξει το ποιοι είναι οι πλούσιοι. Οι παλιοί έβγαζαν λεφτά από το κεφάλαιο που είχαν ήδη (από κληρονομιές, τίτλους ευγενείας ή άλλες πηγές) -οι Πικετί και Σάεζ τους αποκαλούν coupon clippers, γιατί έβγαζαν τα περισσότερα λεφτά τους από μερίσματα και τόκους. Αντικαταστάθηκαν από CEOs, hedge fund managers και τραπεζίτες που βγάζουν τα λεφτά τους από μπόνους και μισθούς και stock options. Πλέον οι τόκοι και τα μερίσματα εξακολουθούν να είναι σημαντικά, αλλά πλέον δεν ανήκουν μόνο στους πλούσιους -ανήκουν και σε συνταξιοδοτικά funds.
Ο δικαστής Λούις Μπραντάις είχε πει ότι “οι ΗΠΑ μπορούν να έχουν δημοκρατία ή τον πλούτο συγκεντρωμένο σε λίγους -όχι και τα δύο”.
Οι πλούσιοι δεν έχουν ανάγκη το κράτος (ούτε για παιδεία, ούτε για υγεία).
The Ultimate Resource του Τζούλιαν Σάιμον: λέει ότι ο σημαντικότερος πόρος δεν είναι ούτε η γη, ούτε οι φυσικές πηγές, αλλά οι άνθρωποι. Κάθε νέο στόμα είναι και ένας νέος εργαζόμενος, αλλά και ένα δημιουργικό μυαλό. Τα νέα μυαλά δεν είναι μόνο σημαντικά για τους ιδιοκτήτες τους, αλλά για όλη την ανθρωπότητα. “Περισσότερα παιδιά μπορεί να φέρνουν περισσότερα κόστη για άλλους (σχολεία, κλινικές) αλλά επιπλέον φέρνουν και νέες ιδέες και νέες λύσεις, που είναι η βάση της οικονομικής ανάπτυξης”. ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ για άρθρα που έχουν να κάνουν με το ανθρώπινο δυναμικό και το μέλλον.