Σε μια ομιλία μου σε συνέδριο του Economist για τη γονιμότητα, στις 19 Οκτωβρίου του 2021, προσπάθησα να συμπυκνώσω τα βασικά σημεία του δημογραφικού “προβλήματος” στη χώρα μας μέσα σε πέντε λεπτά. Παρακάτω, το βίντεο της ομιλίας και το απομαγνητοφωνημένο κείμενο. Τα βασικά στοιχεία που αναφέρονται στην ομιλία προέρχονται από τις έρευνες της διαΝΕΟσις για το δημογραφικό και από το βιβλίο του Ρουσίρ Σάρμα “Πώς πετυχαίνουν τα Έθνη”.
“Υπάρχουν διάφοροι λόγοι για τους οποίους το δημογραφικό θεωρείται “πρόβλημα”. Άλλος το θεωρεί έτσι επειδή ανησυχεί για το ασφαλιστικό σύστημα και τις συντάξεις, άλλος για το γεωπολιτικό του θέματος, άλλοι επειδή φοβούνται ότι το “έθνος” κινδυνεύει να “αφανιστεί”. Αλλά το δημογραφικό, βασικά, είναι και οικονομικό θέμα. Το αν μια χώρα έχει μεγάλο ή μικρό πληθυσμό δεν έχει μεγάλη σημασία για την οικονομική της ανάπτυξη (σκεφτείτε τη Σιγκαπούρη ή την Ελβετία) αλλά το αν ο πληθυσμός της αυξάνεται ή μειώνεται, έχει.
Σύμφωνα με την εκτίμηση του οικονομικού αναλυτή Ρουσίρ Σάρμα, ο οποίος μελέτησε δεκάδες περιπτώσεις χωρών τις τελευταίες δεκαετίες, μια χώρα μπορεί να εξασφαλίζει σταθερή οικονομική ανάπτυξη σε βάθος χρόνου μόνο αν ο πληθυσμός των οικονομικά ενεργών πολιτών της αυξάνεται κατά τουλάχιστο 2% το χρόνο. Αν δεν αυξάνεται τόσο, ή αν μειώνεται, τότε είναι σχεδόν αδύνατο να διατηρηθούν σταθεροί ρυθμοί ανάπτυξης της οικονομίας. Οπότε αυτό είναι το πρώτο πράγμα που πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας όταν σκεφτόμαστε το δημογραφικό: το άμεσο πρόβλημα είναι ότι μέχρι να έρθουν τα ρομπότπρέπει κάθε χρόνο να έχουμε περισσότερους οικονομικά ενεργούς πολίτες από ότι είχαμε πέρυσι -αλλιώς κατά κανόνα δεν μπορούμε να έχουμε σταθερή ανάπτυξη.
Πώς φτιάχνεις περισσότερους οικονομικά ενεργούς πολίτες; Μια δεξαμενή είναι, το να φτιάχνεις νέους πολίτες. Να γεννιούνται καινούργια παιδιά. Αλλά όπως ίσως έχετε ακούσει ήδη σήμερα, είναι νομοτελειακό: όταν οι κοινωνίες φτάνουν σε ένα υψηλό επίπεδο διαβίωσης, οι οικογένειες κάνουν λιγότερα παιδιά. Όταν η ποιότητα ζωής βελτιώνεται και οι προσδοκίες των γονέων για τα παιδιά τους αυξάνονται, κάνουν λιγότερα. Αυτό το φαινόμενο είναι παγκόσμιο και εμφανίζεται με μικρές διακυμάνσεις σε όλες τις κοινωνίες ανεξαρτήτως κουλτούρας, θρησκείας, παράδοσης ή ιστορίας. Ακόμα και οι χώρες που τα πάνε καλύτερα σε αυτό, όπως οι Σουηδίες και οι Γαλλίες, δεν φτάνουν το δεικτη αναπλήρωσης, τα 2,1 παιδιά ανα γυναίκα. Τι άλλες δεξαμενές υπάρχουν;
Κάποιες χώρες, η Αυστραλία, ο Καναδάς δίνουν μεγάλη έμφαση στην οργανωμένη μετανάστευση. Φέρνουν μετανάστες με τις προδιαγραφές που χρειάζονται, μαζικά. Το 28% των κατοίκων της Αυστραλίας σήμερα είναι γεννημένοι σε άλλες χώρες και σύμφωνα με τις προβολές η Αυστραλία είναι μια από τις χώρες που θα αυξάνει τον πληθυσμό της στο μέλλον. Είναι μια λύση, που όμως αφορά κυρίως τις χώρες στις οποίες θέλουν να πάνε οι μετανάστες. Η δικιά μας δεν είναι μια τέτοια χώρα -ίσα ίσα το μεταναστευτικό ισοζύγιο εδώ είναι αρνητικό εδώ και πολλά χρόνια -περισσότεροι φεύγουν από εδώ, παρά έρχονται.
Αλλά υπάρχουν κι άλλες δεξαμενές. Οι νέοι: εδώ στην Ελλάδα έχουμε ένα από τα μεγαλύτερα ποσοστά NEETs στην Ευρώπη. Στο μέλλον θα έχουμε όλο και περισσότερους ηλικιωμένους με καλή υγεία, που μπορούν να συνεισφέρουν. Αλλά ίσως η μεγαλύτερη ανεκμετάλλευτη δεξαμενή ανθρώπινου δυναμικού που έχουμε, είναι οι γυναίκες. Η Ελλάδα είναι τελευταία στην Ε.Ε. στη συμμετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας. Πώς θα εκμεταλλευτούμε αυτή τη δεξαμενή για να αυξάνουμε τους οικονομικά ενεργούς πολίτες μας χρόνο με το χρόνο; Με τολμηρά, σύγχρονα, προσεκτικά σχεδιασμένα και εξαιρετικά δαπανηρά μέτρα:
Λυσσαλέα προστασία των εργασιακών δικαιωμάτων των γυναικών που θέλουν να κάνουν οικογένεια για να μη φεύγουν από την αγορά εργασίας.
Γενναίες άδειες πατρότητας και μητρότητας.
Υποδομές φύλαξης και προσχολικής αγωγής και άλλα μέτρα στήριξης της καριέρας και της ζωής των σύγχρονων ζευγαριών (και κυρίως των γυναικών).
Ξέρετε ποιες είναι οι χώρες που τα εφαρμόζουν αυτά τα πανάκριβα μέτρα πιο αποτελεσματικά; Οι Γαλλίες και οι Σουηδίες. Και τι διαπιστώνουν; Ότι τα μέτρα που χρησιμοποιούνται επιτυχημένα για την στήριξη της ισότιμης συμμετοχής των γυναικών στην εργασία έχουν και μια άλλη αναπόφευκτη παρενέργεια: Αυξάνουν τη γονιμότητα.
Σας ευχαριστώ”.
