Καθώς διπλωμάτες από όλο τον κόσμο κουβεντιάζουνε στη Λίμα για το κλίμα (τι ωραία ομοικοαταληξία, προτείνω όλες οι συνδιασκέψεις για το κλίμα να γίνονται στη Λίμα) και την υπερθέρμανση του πλανήτη, ας ρίξουμε μια ματιά στο πρόβλημα μέσα από ένα φίλτρο γόνιμο, που τώρα τελευταία με ενδιαφέρει πολύ: Το φίλτρο της δυσπιστίας απέναντι στις εύκολες γνώμες.
Είναι μια δυσπιστία πολύ ωραία, γιατί προκύπτει από data και σου δίνει και πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία για να λες στις κουβέντες. Θα σας δώσω μερικά παραδείγματα για να καταλάβετε τι εννοώ.
Το κάπνισμα στοιχίζει $2,1 τρισεκατομμύρια ετησίως στην παγκόσμια οικονομία. Τα ναρκωτικά κοστίζουν τρεις φορές λιγότερο. Τα τροχαία ατυχήματα κοστίζουν το ίδιο με τα ναρκωτικά. Τα προβλήματα στην ποιότητα του νερού και την ύδρευση στοιχίζουν $100 δις δολάρια. Η παχυσαρκία στοιχίζει $2 τρις. Περίπου όσο στοιχίζουν μαζί οι πόλεμοι, η βία και η τρομοκρατία. (στοιχεία από εδώ). Καταλαβαίνετε τι εννοώ; Αυτά δεν είναι τα ποσά που φαντάζεται κανείς. Τα προβλήματα του κόσμου ιεραρχούνται πολύ διαφορετικά αν τα κατατάξει κανείς με βάση το πραγματικό τους κόστος, αντί με ηθικά, ειδησεογραφικά ή άλλα κριτήρια.
Η “δυσπιστία” που αναφέρω δεν είναι ακριβώς δυσπιστία. Είναι επιφύλαξη απέναντι στο περίπλοκο. Υπάρχουν διάφορα στοιχεία για τον κόσμο μας τα οποία δεν είναι προφανή στο μέσο πολίτη, ο οποίος συνήθως ιεραρχεί με αυθαίρετα κριτήρια, λιγότερο αξιόπιστα. Έγραψα πρόσφατα γι’ αυτό το θέμα στην Καθημερινή, με αφορμή την απόρριψη χρηματοδότησης έργων από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Διαβάστε επίσης αυτό το καταπληκτικό και πάρα πολύ μακρύ άρθρο που αναφέρεται στη δράση των φιλανθρωπικών και μη κερδοσκοπικών οργανώσεων. Αναφέρει παραδείγματα από projects που ήταν εξαιρετικά δημοφιλή και φιλόδοξα και απέτυχαν παταγωδώς (όπως τα Millenium Villages του Τζέφρι Σακς στην Κένυα), και καταρρίπτει την τάση που θέλει τη συντριπτική πλειοψηφία του budget τέτοιων οργανισμών να πηγαίνει στο αντικείμενο της δραστηριότητάς τους και μόνο ψίχουλα σε administrative costs (κι εγώ νόμιζα ότι έτσι είναι το σωστό).
This is the paradox: When you improve something, you change it in ways you couldn’t have expected. You can find examples of this in every corner of development practice. A project in Kenya that gave kids free uniforms, textbooks, and classroom materials increased enrollment by 50 percent, swamping the teachers and reducing the quality of education for everyone. Communities in India cut off their own water supply so they could be classified as “slums” and be eligible for slum-upgrading funding. I’ve worked in places where as soon as a company sets up a health clinic or an education program, the local government disappears—why should they spend money on primary schools when a rich company is ready to take on the responsibility?
Είναι δύσκολο για τους περισσότερους από εμάς να καταλάβουμε ότι μερικές πεζοδρομήσεις βελτιώνουν τη ροή της κίνησης των αυτοκινήτων, ας πούμε (παράδειγμα: Η λεωφόρος Μπρόντγουεϊ στη Νέα Υόρκη). Είναι δύσκολο να καταλάβουμε γιατί ένα πρόγραμμα που δούλεψε για κάποια σχολεία στην Ουγκάντα δεν θα δουλέψει απαραίτητα και σε τεράστια κλίμακα σε όλες τις χώρες της Αφρικής. Είναι δύσκολο να κρίνουμε πολύπλοκα και πολυπαραγοντικά συστήματα αν δεν ξέρουμε καλά τους παράγοντες που τα επηρεάζουν και πώς.
Για παράδειγμα, στο Λος Άντζελες κάθε αυτοκίνητο μεταφέρει κατά μέσο όρο 1,1 επιβάτες. Αν αύριο το νούμερο γινόταν 1,3, το Λος Άντζελες θα έπαυε να έχει μποτιλιαρίσματα. Τελείως. Μια αλλαγή που φαινομενικά μοιάζει μικρή, αλλά είναι πάρα πολύ δύσκολη, μπορεί να έχει μεγάλες επιπτώσεις σε θέματα εξαιρετικά περίπλοκα, κι αυτό είναι δύσκολο να το χωνέψουμε.
Ένα θέμα πολύ περίπλοκο και δύσκολα κατανοητό, βεβαίως, είναι η υπερθέρμανση του πλανήτη. Υπάρχει άραγε μια μικρή αλλαγή που μπορεί να γίνει, ένα νούμερο κάπου κάπως που, αν αλλάξει κατά 0,2 ή, έστω, 2, θα μας σώσει από τις φουσκωμένες θάλασσες;
Απ’ ό,τι φαίνεται, υπάρχει.
Για να πάρετε μια καλή εικόνα για το πρόβλημα και για το τι συζητάνε αυτή την εβδομάδα στη Λίμα, διαβάστε αυτό το link. Περιέχει μερικά ενδιαφέροντα στοιχεία, όπως για παράδειγμα:
Υπολογίζεται ότι, συνεχίζοντας με τον ίδιο ρυθμό, μέχρι το τέλος του αιώνα η θερμοκρασία του πλανήτη θα αυξηθεί κατά 4 βαθμούς Κελσίου. Αυτή η αύξηση θα προκαλέσει πολύ σοβαρές περιβαλλοντικές αλλαγές, την εξαφάνιση του πάγου της Γροιλανδίας, σοβαρά προβλήματα στην παραγωγή τροφίμων, την αύξηση της στάθμης της θάλασσας σε βαθμό που θα απειλήσει άμεσα παράκτιες περιοχές με εκτενείς και καταστροφικές πλημμύρες (παρένθεση: ένα άρθρο που διάβασα πρόσφατα έχει τον εξής τίτλο: “Την τελευταία φορά που υπήρχε τόσος λίγος πάγος στους πόλους, το ανθρώπινο είδος δεν υπήρχε”), και άλλες συνέπειες που δεν μπορούμε να προβλέψουμε. Η λύση που ψάχνει η ανθρωπότητα εδώ και λίγες δεκαετίες έχει να κάνει με τη μείωση των εκπομπών αερίων που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Είναι μια διαδικασία εξαιρετικά δύσκολη καθώς το είδος μας, καθώς ζει και εξελίσσεται και μεγαλώνει και πλουτίζει, εκλύει όλο και περισσότερα τέτοια αέρια στην ατμόσφαιρα. Και είναι και εξαιρετικά πολύπλοκη, και σε κάποιο βαθμό και μάταιη. Ακόμα κι αν καταφέρουμε με κάποιο μαγικό τρόπο να εκμηδενίσουμε την αύξηση της εκπομπής των αερίων, υπολογίζεται ότι η θερμοκρασία του πλανήτη στο τέλος του αιώνα θα φτάσει τους 2°C πάνω από τη θερμοκρασία που είχε πριν από τη βιομηχανική επανάσταση, καθώς έχουμε ήδη φορτώσει 2000 γιγατόνους τέτοιων αερίων στην ατμόσφαιρα από τότε. Οι δύο βαθμοί θα προκαλέσουν λιγότερα προβλήματα από ό,τι οι τέσσερις, βεβαίως. Θεωρείται ότι μέχρι 2°C αύξηση μπορούμε να τους αντέξουμε. Η θερμοκρασία όμως έχει ήδη αυξηθει 0,8 βαθμούς από τότε. Υπολογίζεται ότι σε δυο-τρεις δεκαετίες τους δυο βαθμούς θα τους πιάσουμε.
Οπότε οι άνθρωποι έχουν μαζευτεί τώρα στη Λίμα για να κουβεντιάσουν διάφορα σημαντικά θέματα, όπως για παράδειγμα το ότι η Κίνα πλέον εκπέμπει περισσότερο CO2 από την Ευρώπη κατά κεφαλήν.
Οι λύσεις είναι πολύ δύσκολες και κατά κύριο λόγο είναι πολιτικές. Κουβεντιάζεται το ποιες χώρες πρέπει να μειώσουν τις εκπομπές και πόσο -και πότε-, οι πλούσιες χώρες προσπαθούν να εξασφαλίσουν ότι οι φτωχές δεν θα πλουτίσουν πάρα πολύ, ενώ ταυτόχρονα μειώνουν τις δικές τους εκπομπές εξάγοντας την οικονομική τους δραστηριότητα προς τις φτωχές, οι οποίες έτσι αυξάνουν τις εκπομπές τους και πλουτίζουν. Ο κόσμος το 1997, όταν υπογράφηκε το σύμφωνο του Κυότο, ήταν πολύ διαφορετικός από τον δικό μας σήμερα, και ο κόσμος του 2035 θα είναι πολύ διαφορετικός επίσης. Μπορεί να ληφθούν πολιτικές αποφάσεις στη Λίμα ή στο μέλλον αλλά, όπως συνέβη και μ’ αυτές του Κυότο, η αποτελεσματικότητά τους μπορεί να αποδειχτεί περιορισμένη ή και μηδαμινή, καθώς το πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής είναι πάρα πολύ περίπλοκο και πολυπαραγοντικό, πολύ περισσότερο από την κίνηση στους δρόμους.
Πέρα από τα κράτη -και, ενίοτε, με την επιβολή των κρατών-, ο ιδιωτικός τομέας λαμβάνει υπ’ όψιν το θέμα επίσης, έστω και από διαφορετική αφετηρία. Κι εκεί υπάρχει μια ενδιαφέρουσα έκφανση της δυσπιστίας των αριθμών.
[field id=”1″]
Ο CPLI (Climate Performance Leadership Index -pdf link) είναι ένας δείκτης που βαθμολογεί την περιβαλλοντική στατηγική και τις πρακτικές που ακολουθούν μερικές από τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις το κόσμου. Υπάρχει ένας φορέας που λέγεται CDP, ο οποίος ζητάει τα αντίστοιχα data από χιλιάδες εταιρείες, και στη συνέχεια τα αξιολογεί. Για την έκθεση του 2014, την οποία μπορείτε να διαβάσετε εδώ, έδωσαν στοιχεία 1.971 εταιρείες από όλο τον κόσμο (ανάμεσα σ’ αυτές που δεν έδωσαν στοιχεία, παρεμπιπτόντως, είναι η Berkshire Hathaway του Γουόρεν Μπάφετ, η Amazon και το Facebook). Από την αξιολόγηση προέκυψε μια A-list εταιρειών που καλύπτουν κάποια αυστηρά κριτήρια (βαθμολογία πάνω από 85%, έχουν μειώσει τις εκπομπές αερίων που συνεισφέρουν στο φαινόμενο του θερμοκηπίου πάνω από 4% τον τελευταία χρόνο και άλλα τέτοια), στην οποία ανήκουν εταιρείες όπως η BMW, η L’Oreal, η Samsung, η Apple, η Google, ακόμα και λαομίσητες επιχειρήσεις όπως η Goldman Sachs και η Philip Morris. Συνολικά 187 εταιρείες ανήκουν στην A-list. Μόνο μία από αυτές συνδέεται με την Ελλάδα, η Coca Cola HBC, μητρική εταιρεία της Coca Cola Τρία Έψιλον, την ώρα που η Ισπανία έχει 11 επιχειρήσεις στην A-list (και 39 συνολικά που συμμετείχαν στην αξιολόγηση) και η Πορτογαλία 2 (12 συνολικά).
Τα αποτελέσματα της αξιολόγησης έχουν αρκετό ενδιαφέρον -κι εδώ έρχεται η δυσπιστία των αριθμών- γιατί δείχνουν πώς κάποιες εταιρείες εφαρμόζουν υπεύθυνες περιβαλλοντικές πολιτικές μειώνοντας ταυτόχρονα και το κόστος. Υπάρχει γενικά η αντίληψη ότι η εφαρμογή περιβαλλοντικά υπεύθυνης στρατηγικής είναι κάτι που αυξάνει το κόστος του επιχειρείν, και υποθέτω σε πολλές περιπτώσεις ακόμα ισχύει, αλλά σύμφωνα με την έκθεση του CDP, οι 187 τουλάχιστον είχαν και σοβαρά κέρδη. Η Coca Cola HBC μείωσε τις εκπομπές CO2 από τη δραστηριότητά της κατά 30.000 μετρικούς τόνους πέρυσι και μείωσε και τα κόστη της κατά $20 εκατομμύρια, μόνο και μόνο αλλάζοντας το product design των προϊόντων της. Αλλάζοντας τα logistics των μεταφορών της (διαδρομές φορτηγών, μεγαλύτερη χρήση σιδηροδρόμων) η General Motors περιόρισε τις δικές της εκπομπές κατά 244.000 μετρικούς τόνους, και περιόρισε τα κόστη κατά $287 εκατομμύρια. Συνολικά οι 187 εταιρείες της “A-list” μείωσαν τις εκπομπές CO2 κατά 33 εκατομμύρια μετρικούς τόνους πέρυσι.
[motto_right]
H Κίνα πλέον εκπέμπει περισσότερο CO2 από την Ευρώπη κατά κεφαλήν
[/motto_right]
Αυτή η αξιολόγηση δεν γίνεται μόνο για λόγους μάρκετινγκ. Οι επενδυτές που ζητούν και χρησιμοποιούν αυτά τα στοιχεία αντιπροσωπεύουν κεφάλαια ύψους $92 τρισεκατομμυρίων. Πρόκειται για 767 επενδυτικά κεφάλαια, τράπεζες και άλλους οικονομικούς οργανισμούς, λίγο πολύ τους διαχειριστές των μισών επενδυτικών κεφαλαίων του κόσμου, οι οποίοι θέλουν να ξέρουν τι κάνουν για το περιβάλλον οι εταιρείες στις οποίες επενδύουν. Κι οι λόγοι είναι καθαρά εμπορικοί και πρακτικοί, θέμα βιωσιμότητας των επιχειρήσεων σε ένα διεθνές κλίμα όπου η βιωσιμότητα και η επιβίωση η ίδια τίθενται υπό αμφισβήτηση.
Μέχρι όμως οι πρακτικές της “A-list” να υιοθετηθούν από την πλειοψηφία των φορέων της οικονομικής δραστηριότητας, η επίδρασή τους στη λύση του προβλήματος θα είναι μικρή. Μπορεί οι 187 μεγάλες εταιρείες να μείωσαν τις εκπομπές τους κατά 33 εκατομμύρια μετρικούς τόνους, αλλά ο κόσμος στέλνει συνολικά 10 δισεκατομμύρια μετρικούς τόνους άνθρακα στην ατμόσφαιρα ετησίως, και κάθε χρόνο (με την εξαίρεση του 2008, όταν είχαμε παγκόσμια κρίση και εργοστάσια κλείναν) ο αριθμός αυτός αυξάνεται.
Διαβάστε κι αυτό το κάπως απαισιόδοξο άρθρο. Για να κατορθώσουμε να περιορίσουμε την αύξηση της θερμοκρασίας στους 2°C, θα πρέπει κάθε χρόνο να συμβαίνει παγκόσμια οικονομική κρίση τρεις φορές μεγαλύτερη από του 2008. Τόσο πρέπει να επιβραδυνθεί η οικονομική δραστηριότητα για να μειωθούν επαρκώς οι εκπομπές των αερίων. Αυτό σημαίνει ότι όλοι, εταιρείες, κράτη και πολίτες, θα πρέπει να γίνουμε A-list. Τώρα.
Τhe World Bank report wasn’t even sure if humanity could adapt to a 4°C world. At the moment, the large lender is helping poorer countries prepare for global warming by building seawalls, conducting crop research, and improving freshwater management. But, as an internal review found, most of these efforts are being done with relatively small temperature increases in mind. The bank wasn’t planning for 3°C or 4°C of global warming — because no one really knew what that might entail.
Στο ίδιο άρθρο υπάρχει μια πολύ ενδιαφέρουσα αναλογία, η οποία περιγράφει την (αντίστοιχη των επιβατών στα αυτοκίνητα της Καλιφόρνιας) αριθμητικά μικρή αλλά πρακτικά σχεδόν αδύνατη αλλαγή που θα χρειαστεί για να σωθούμε, την μετατροπή του 4°C σε 2°C. “Φανταστείτε το ανθρώπινο σώμα”, είπε ο Χανς Γιόακιμ Σελνχουμπερ από την Παγκόσμια Τράπεζα. “Αν αυξηθεί η θερμοκρασία του κατά 2 ή 3 βαθμούς, έχει πολύ υψηλό πυρετό. Αν όμως αυθηθεί 4 ή 5, κινδυνεύει να πεθάνει. Δεν είναι μια γραμμική αλλαγή. Σπρώχνεις ένα πολύπλοκο σύστημα έξω από τα όρια στα οποία έχει προσαρμοστεί να λειτουργεί. Όλα μας τα αποτελέσματα δείχνουν πως όταν συμβαίνει αυτό, οι αντιστάσεις του συστήματος φθίνουν”.
Το 2 από το 4 τα χωρίζουν ένα χάος από θυσίες, δυσκολίες, σοβαρές μα και ασαφείς αποφάσεις και ανθρώπινες τραγωδίες. Ελπίζω στη Λίμα και στο μέλλον να γίνουν τα απαραίτητα βήματα, όποια κι αν είναι αυτά, έστω και κατά τύχη. Αλλά, να σας πω την αλήθεια, έχω μια δυσπιστία.
