Με αφορμή ομιλίες σε σχολεία και συζητήσεις με ανθρώπους που βρίσκονται στον πλανήτη μας λιγότερα χρόνια από ό,τι το Google, συγκεντρώνω εδώ μερικά πράγματα που θα ήθελα να τους πω, ή, για να είμαστε ειλικρινείς, λίγο παραλλαγμένα και επικαιροποιημένα αυτά που θα ήθελα να πω στον 15χρονο εαυτό μου, αν μπορούσα.
Αγαπητοί άνθρωποι που είστε 15 χρονών:
Είστε παιδάκια.
Αυτή τη στιγμή ο εγκέφαλός σας απέχει ακόμα πολλά χρόνια από τη βιολογική του ολοκλήρωση. Ξέρετε πότε ολοκληρώνει την ανάπτυξή του ο εγκέφαλος; Στα 25. Απέχετε τόσο πολύ από τη βιολογική ωριμότητα όσο απέχετε από το νηπιαγωγείο. Είστε όντα ανολοκλήρωτα. Αυτό θα το καταλάβετε πολύ καλά (όλοι το παθαίνουν) όταν στο μέλλον θα θυμάστε πώς είστε τώρα: Παιδάκια.
Αυτό δεν είναι κακό. Το ότι διανύετε ακόμα την παιδική σας ηλικία έχει πολλά καλά. Ένα από αυτά είναι το εξής:
Δε νιώθετε νοσταλγία για τίποτα.
Το καλύτερο όμως είναι το εξής:
Σχεδόν όλα τα πράγματα τα οποία θεωρείτε σημαντικά, δεν είναι. Σχεδόν όλες οι σκέψεις, οι εμπειρίες και οι δραστηριότητες της καθημερινής σας ζωής είναι εντελώς ασήμαντες και μηδαμινές σε σχέση με τις σκέψεις, τις εμπειρίες και τις δραστηριότητες που θα έχετε στην κανονική σας ζωή ως ολοκληρωμένα ανθρώπινα όντα. Σε πολύ λίγο καιρό θα τα θυμάστε αυτά που σας απασχολούν σήμερα και θα αναρωτιέστε πώς στεναχωριόσασταν και ανησυχούσατε τόσο πολύ γι’ αυτά. Τα πράγματα που θα είναι αληθινά σημαντικά στη ζωή σας δεν τα υποψιάζεστε ακόμα καν. Αυτό αν το πιστέψετε θα είναι πολύ χρήσιμο. Είναι σα να βλέπετε το βαρετό πρώτο τέταρτο μιας ταινίας που ξέρετε ότι στη συνέχεια γίνεται τρομερά συναρπαστική, γεμάτη δράση και εκρήξεις.
Αν οι γονείς σας δεν είναι πλούσιοι, πιθανότατα η ζωή σας θα είναι δύσκολη.
Δυστυχώς σπάνια αρκεί να γίνετε πάρα πολύ καλοί σε κάτι για να “πετύχετε” στη ζωή. Φοβάμαι ότι δεν ζούμε σε μια τέτοια κοινωνία. Δεν ξέρω ποια κοινωνία στη Γη είναι τέτοια, να σας πω την αλήθεια, αλλά στη δικιά μας τα πράγματα λειτουργούν διαφορετικά. Οι περισσότεροι άνθρωποι που “πετυχαίνουν” έχουν κληρονομήσει γνώσεις, επαφές ή χρήματα από τις προηγούμενες γενιές. Οι συμμαθητές σας που θα γίνουν πλούσιοι όταν μεγαλώσουν είναι μάλλον μόνο αυτοί που είναι ήδη πλούσιοι. Η κινητικότητα ανάμεσα στις οικονομικές “τάξεις” της κοινωνίας είναι πάρα πολύ δύσκολη.
Βεβαίως, υπάρχουν εξαιρέσεις. Και, βεβαίως, υπάρχουν κι άλλες μορφές επιτυχίας στη ζωή, κι αυτές μπορείτε να τις διεκδικήσετε πιο εύκολα. Τις περισσότερες φορές αυτές αρκούν.
Πρέπει να μάθετε πάρα πολύ καλά τα αγγλικά. Μπορεί σε λίγα χρόνια να είναι πιο σημαντικό να ξέρετε Κινέζικα, είναι μια πιθανότητα αυτή, κανείς δεν ξέρει, αλλά σήμερα πρέπει να ξέρετε πολύ καλά τα αγγλικά.
Τα καλύτερα βιβλία, η καλύτερη μουσική, η καλύτερη τηλεόραση, ο καλός κινηματογράφος και η καλύτερη τέχνη παράγονται σε άλλα μέρη του κόσμου, όχι στην Ελλάδα. Δε φταίμε εμείς -η Ελλάδα είναι πάρα πολύ μικρή χώρα και ο κόσμος είναι πάρα πολύ μεγάλος. Αλλά αυτό σημαίνει ότι αξίζει να επιζητείτε καλύτερα πράγματα από αυτά που βλέπετε και διαβάζετε στην καθημερινότητά σας και στην τηλεόραση. Τα αγγλικά και το ίντερνετ είναι μια πολύ καλή αφετηρία για να αναζητήσετε καλύτερα πολιτισμικά προϊόντα από όλο τον κόσμο, να δοκιμάσετε, να βρείτε πράγματα που σας αρέσουν, και μετά να δοκιμάσετε κι άλλα.
Εμείς που υπήρξαμε έστω και για λίγο σε μια εποχή που δεν υπήρχε ίντερνετ, σας λέμε το εξής: Δεν έχετε το δικαίωμα να πείτε ποτέ τη λέξη “βαριέμαι”.
Τα ελληνικά πανεπιστήμια είναι στη συντριπτική τους πλειοψηφία σε μαύρα χάλια. Προσφέρουν άθλιες συνθήκες, χαμηλό επίπεδο και καμία επαφή με την πραγματική αγορά εργασίας. Το να ονειρεύεστε να μπείτε σε ένα ελληνικό πανεπιστήμιο δεν είναι πολύ καλή ή ουσιαστική φιλοδοξία. Βεβαίως, η φοίτηση στο ελληνικό πανεπιστήμιο είναι μια ωραιότατη αφορμή για να περάσετε κάποια χρόνια μαζί με συνομιλήκους που μπορεί να είναι και ξέγνοιαστα, αναβάλλοντας έτσι την κανονική ζωή που ακολουθεί μετά. Καλό θα είναι να έχετε στο νου σας δύο ρηξικέλευθα ενδεχόμενα σχετικά με το πανεπιστήμιο, που πιθανότατα είναι εντελώς εκτός της πραγματικότητας των γονιών σας: 1) Να μην πάτε καθόλου και 2) Να πάτε κάπου αλλού. Γενικά η ιδέα των πανελληνίων εξετάσεων και μιας οποιασδήποτε ελληνικής σχολής για να παρκάρουμε το “παιδί” για τέσσερα χρόνια και μετά βλέπουμε, είναι δοκιμασμένη και καθολικά αποτυχημένη. Τέσσερα χρόνια είναι αυτά, σίγουρα μπορείτε να περάσετε αποδοτικότερα.
Θα είναι καλό να αρχίσετε να σκέφτεστε το ενδεχόμενο να περάσετε μεγάλο μέρος της ενήλικης ζωής σας σε μια άλλη χώρα.
Είναι ακόμα πολύ νωρίς για να αποφασίσετε τι θα γίνετε όταν μεγαλώσετε, και μπορεί μέχρι να μπείτε στην αγορά εργασίας τα πράγματα να έχουν αλλάξει πάρα πολύ, αλλά αν μπορείτε και έχετε την προδιάθεση, μάθετε προγραμματισμό. Στο ίντερνετ υπάρχουν πάρα πολλά μαθήματα για να κάτσετε να μάθετε να φτιάχνετε προγραμματάκια και παιχνιδάκια από μόνοι σας. Είναι μια δουλειά που έχει πολλή ζήτηση τώρα και θα έχει πολύ μεγάλη ζήτηση στο εγγύς μέλλον.
Εγγύς σημαίνει κοντινό.
Πρέπει να διαβάζετε βιβλία. Όχι μόνο λογοτεχνία, αλλά και λογοτεχνία. Είναι πολύ σημαντικό αυτό. Όπου κι αν ζείτε, όσους ανθρώπους κι αν γνωρίζετε, ποτέ δεν είναι αρκετοί από μόνοι τους για να σας δώσουν μια σωστή προοπτική και εικόνα για τον κόσμο και την ανθρωπότητα. Πρέπει να διαβάζετε λογοτεχνία όχι μόνο για να καταλαβαίνετε έμμεσα περισσότερα πράγματα για τους ανθρώπους (τα κίνητρα, τις περίπλοκες πτυχές της φύσης τους) και για τον κόσμο, αλλά και για αποκτήσετε τριβή με την ανθρώπινη γλώσσα, το λεξιλόγιο για να φτιάχνετε στο μυαλό σας την ιστορία της δικιάς σας ζωής. Οι άνθρωποι που δεν διαβάζουν λογοτεχνία έχουν χειρότερο χιούμορ, μικρότερο βάθος και λιγότερο ενδιαφέρον από τους ανθρώπους που διαβάζουν.
Αυτό που νιώθετε όταν βλέπετε κάποια ή κάποιον που σας αρέσει πάρα πολύ, και σα να συνθλίβεται το από μέσα σας; Αυτό δεν σταματάει ποτέ.