Την Πρωτοχρονιά του 2021 συμπληρώθηκαν 40 χρόνια από την ημέρα που η Ελλάδα έγινε μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τι έχει συμβεί έκτοτε; Θα σας πω. Αυτό είναι το πρώτο κεφάλαιο ενός βιβλίου για την ΕΕ. και την πραγματική επίπτωση της στις ζωές μας το οποίο δουλεύω (πολύ πολύ αργά) από το 2016. Υπολογίζω να το ολοκληρώσω το 2026. Εξιστορεί το πώς από την ώρα που ξυπνάμε μέχρι τη στιγμή που κοιμόμαστε, ό,τι βλέπουμε, αγγίζουμε και (σχεδόν) ό,τι κάνουμε έχει με κάποιον τρόπο προδιαγραφεί, χρηματοδοτηθεί ή επηρεαστεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Στο παρακάτω βίντεο μπορείτε και να με παρακολουθήσετε να σας το διαβάζω, αν αυτό είναι κάτι που προτιμάτε.
Σας ξυπνά το ξυπνητήρι του κινητού. Είναι πρωί, αλλά δεν είστε έτοιμοι να σηκωθείτε. Πατάτε το “snooze” και κουκουλώνεστε για εννέα λεπτά ακόμη. Ένα πράγμα που δεν περνά από το μυαλό σας σε καμία περίπτωση εκείνη τη στιγμή: η απόφαση 2014/391 της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τα κριτήρια απονομής του οικολογικού σήματος της Ε.Ε. για τα στρώματα κρεβατιών. Ορίζει με λεπτομέρειες τα όρια των ουσιών που πρέπει να περιέχονται στα στρώματα που πωλούνται στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ώστε αυτά να μπορούν να πάρουν το σχετικό σήμα (“EU Ecolabel”) το οποίο βρίσκεται σε ένα καρτελάκι σε μια άκρη του στρώματός σας, με ένα πράσινο λουλούδι για λογότυπο. Όταν αγοράσατε εκείνο το στρώμα είχατε λάβει υπ’ όψιν το ότι διαθέτει αυτό το σήμα, και άρα είναι πιστοποιημένα “οικολογικό”. Το είχατε προτιμήσει, μεταξύ άλλων κριτηρίων, και γι’ αυτό το λόγο. Αλλά έκτοτε το ξεχάσατε.
Τα λεπτά περνούν κι εσείς λαγοκοιμάστε, ενώ το κινητό σας φορτίζει, συνδεδεμένο με το φορτιστή του που είναι τοποθετημένος στην πρίζα. Καθώς αυτό συμβαίνει εσείς φυσικά δεν σκέφτεστε το πρότυπο ΕΝ 62684 της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ηλεκτροτεχνικής Τυποποίησης (CENELEC), που ορίζει πώς λειτουργούν οι Micro-USB φορτιστές, ένα πρότυπο που πλέον χρησιμοποιούν σχεδόν όλες οι εταιρείες κινητής τηλεφωνίας του κόσμου. Ασφαλώς δεν σκέφτεστε ούτε το πρότυπο EN 50360 της CENELEC, που ορίζει τις προδιαγραφές λειτουργίας των “ασύρματων συσκευών που χρησιμοποιούνται κοντά στο ανθρώπινο αυτί”.
Όταν το ξυπνητήρι χτυπά για δεύτερη φορά, και παίρνετε στα χέρια σας το κινητό και, αγουροξυπνημένοι, αρχίζετε να σκρολάρετε στην οθόνη του διαβάζοντας τα πρώτα μηνύματα, emails και tweets της ημέρας, ασφαλώς δεν προσέχετε τα γράμματα “CE 0682” στο πίσω μέρος της συσκευής, ούτε αναρωτιέστε τι σημαίνουν. Δεν γνωρίζετε ας πούμε ότι το “CE” σημαίνει ότι η συσκευή υπακούει στις προδιαγραφές ασφαλείας που ισχύουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ή ότι το “0682” παραπέμπει στην εταιρεία πιστοποίησης CTC Advance GmbH με έδρα το Σααρμπρύκεν της Γερμανίας, που έχει αναλάβει ως υπεργολάβος την ευθύνη του ελέγχου της συγκεκριμένης συσκευής, σύμφωνα με τα προβλεπόμενα από την οδηγία 2014/52/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου. Και βεβαίως, καθώς διαβάζετε στη φωτεινή οθόνη του κινητού σας, δεν περνάει απ’ το μυαλό σας ούτε το πρότυπο ασύρματων επικοινωνιών GSM, το οποίο δημιουργήθηκε από το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο τηλεπικοινωνιακών Προτύπων (ETSI) τη δεκαετία του ’80, έγινε αμέσως το ενιαίο πρότυπο για την κινητή τηλεφωνία σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκη Ένωση και έφτασε το 2014 να χρησιμοποιείται από το 90% των δικτύων κινητής τηλεφωνίας του κόσμου.
Καθώς σηκώνεστε και φοράτε το ρολόι σας δεν περνάει απ’ το μυαλό σας το πρότυπο EN 60086-3 για τις “μπαταρίες ρολογιού χειρός”. Όταν μπαίνετε στο ντους δεν σκέφτεστε την οδηγία 98/83/ΕΚ για την “ποιότητα του νερού ανθρώπινης κατανάλωσης” στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Καθώς πλένεστε δεν αναλώνετε ούτε μία σκέψη στο πρότυπο EN 50440:2015 για τη μέτρηση της απόδοσης των θερμοσιφώνων. Το πρότυπο EN 60335-2-8, που ορίζει τις προδιαγραφές λειτουργίας για τις συσκευές ξυρίσματος και κουρέματος, δεν σας απασχολεί καθόλου, ούτε καν την ώρα που χρησιμοποιείτε πάνω στα πόδια σας ή στο πρόσωπό σας μία από αυτές. Τους μηχανικούς της CENELEC (την οποία χρηματοδοτεί εν μέρει η Ευρ. Επιτροπή, και στην οποία τη μεγαλύτερη επιρροή έχουν τα κράτη-μέλη της ΕΕ) και των ευρωπαϊκών οργανισμών τυποποίησης που κάθονται και τα γράφουν όλα αυτά πιθανότατα δεν τους έχετε σκεφτεί ποτέ στη ζωή σας. Και μάλλον δεν έχετε καν ακουστά την οδηγία 91/271/ΕΟΚ για την επεξεργασία των αστικών λυμάτων που, μεταξύ άλλων, επέβαλε ότι μέχρι το 2001 όλοι οι οικισμοί της Ευρωπαϊκής Ένωσης με πληθυσμό άνω των 15.000 κατοίκων θα έπρεπε να έχουν δίκτυο αποχέτευσης και εγκαταστάσεις δευτεροβάθμιας επεξεργασίας των λυμάτων. Όταν τραβάτε το καζανάκι δεν αναλογίζεστε το γιατί τα λύματα δεν καταλήγουν πια σε βόθρο, όπως γινόταν όταν πρωτοχτίστηκε αυτό το σπίτι, περίπου τριάντα χρόνια πριν. Πιθανότατα επίσης δεν αναρωτιέστε γιατί δεν ανατινάζονται πια οι θερμοσίφωνες όταν τους ξεχνάς αναμμένους, πράγμα που συνέβαινε συχνά την εποχή που τα λύματα αυτού του σπιτιού κατέληγαν στο βόθρο.
Είστε ξύπνιος εδώ και είκοσι λεπτά, πλέον, κι έχετε ήδη χρησιμοποιήσει τα αποτελέσματα της δουλειάς χιλιάδων ανθρώπων, από το στρώμα και τα σεντόνια σας, μέχρι το κινητό, την ξυριστική μηχανή, το θερμοσίφωνα, την οδοντόβουρτσα, το χαρτί υγείας και το δίκτυο αποχέτευσης. Σε αυτό το διάστημα δεν έχετε δαπανήσει ούτε ένα δευτερόλεπτο για να αναλογιστείτε ότι όλα αυτά υπάρχουν διαθέσιμα σε εσάς με τις αυστηρές προδιαγραφές ποιότητας και ασφάλειας που αξίζετε, ως συνειδητοποιημένος καταναλωτής, επειδή γι’ αυτό το σκοπό έχουν εργαστεί τεχνοκράτες, επιστήμονες, δημόσιοι υπάλληλοι, υπουργοί και ευρωβουλευτές, άλλοι γράφοντας αυτές τις λεπτομερείς τεχνικές προδιαγραφές, άλλοι ελέγχοντας την υιοθέτησή τους από τις εταιρείες που κατασκευάζουν τα προϊόντα που φτάνουν στα χέρια σας και άλλοι επιβάλλοντας/ψηφίζοντας τη δημιουργία όλων αυτών των κανόνων προς όφελος όλων των Ευρωπαίων πολιτών. Ούτε ένα δευτερόλεπτο.
Θα έλεγε κανείς ότι είναι φυσιολογικό.
Θα ήταν παράλογο να απαιτεί κανείς από έναν πολίτη να σκέφτεται τους ανθρώπους που έθεσαν τις προδιαγραφές για τα ρούχα που φοράει, τη στιγμή που τα φοράει. Θα ήταν κάπως περίεργο να περιμένουμε από τον κάθε πολίτη να σκεφτεται με ευγνωμοσύνη τους πολιτικούς που υπέγραψαν τις εμπορικές συμφωνίες που του επιτρέπουν να αγοράζει πολύ φτηνά και ταυτόχρονα επαρκώς ποιοτικά γυαλιά ηλίου.
Καθώς κάνετε την πρωινή άσκησή σας πάνω σε ένα ποδήλατο γυμναστικής, οπωσδήποτε δεν περνάει από τη σκέψη σας η απόφαση 2014/357/ΕΕ της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για “πρότυπα που αφορούν σταθερό εξοπλισμό άσκησης”. Φτιάχνοντας τον πρωινό καφέ σας ασφαλώς και δεν αναπολείτε την οδηγία 1999/4/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, που αφορά “τα εκχυλίσματα καφέ και τα εκχυλίσματα κιχωρίου”. Ίσως να έχετε ακούσει ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση εισάγει όλο τον καφέ που χρειάζεται από χώρες όπως η Βραζιλία, το Βιετνάμ και η Ονδούρα. Συγκεκριμένα εισάγει περί τα 3 εκατομμύρια τόνους καφέ το χρόνο. Αλλά όχι ό,τι καφέ να’ναι. Καθώς απολαμβάνετε το αψύ άρωμα και την πυκνή γεύση πιθανότατα δεν σκέφτεστε τους αυστηρούς κανόνες που επιβάλλει η Ευρωπαϊκή Ένωση στους παραγωγούς που θέλουν να εξάγουν τον καφέ τους στα κράτη-μέλη, ή τον κανονισμό 1881/2006 της Επιτροπής που εξασφαλίζει ότι ο καφές σας δεν περιέχει επικίνδυνα επίπεδα της καρκινογόνου ωχρατοξίνης-Α.
Καθώς φτιάχνετε το πρωινό σας, δεν περνάει από το μυαλό σας το πρότυπο EN 50242:2008 για τα πλυντήρια πιάτων, τα ΕΝ 60335-2-67 για τις ηλεκτρικές σκούπες και τις συσκευές καθαρισμού ή το ΕΝ 453 για τα μίξερ. Πιθανότατα δεν γνωρίζετε καν την οδηγία 2012/19/EU για τα “απόβλητα ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών συσκευών” που καθορίζει, μεταξύ άλλων, το πώς θα πεταχτεί το ψυγείο σας όταν χαλάσει, ώστε να μη μολύνει το περιβάλλον. Σίγουρα ωστόσο είχατε δει ένα αυτοκόλλητο που είχε κολλημένο πάνω του το ψυγείο όταν το αγοράσατε, ένα με πολύχρωμες μπάρες, που έδειχνε την “ενεργειακή κλάση” στην οποία ανήκει, ανάλογα με το πόση ενέργεια καταναλώνει. Το αυτοκόλλητο είχε επτά χρωματιστές μπάρες, από την καταπράσινη (κατηγορία Α+++) μέχρι την κατακόκκινη (κατηγορία D) και το ότι το δικό σας ψυγείο ήταν σε πράσινη κατηγορία ήταν επίσης ένα κριτήριο που χρησιμοποιήσατε για την επιλογή του. Τέτοια αυτοκόλλητα υπάρχουν και σε άλλες συσκευές του σπιτιού. Στο πλυντήριο ρούχων, στο στεγνωτήριο, στο πλυντήριο πιάτων, στο κλιματιστικό. Τα έχετε δει. Ίσως έχετε προσέξει και την σημαία της Ευρωπαϊκής Ένωσης που έχουν πάνω αριστερά. Όμως μάλλον δεν γνωρίζετε την οδηγία 92/75/ΕΟΚ, που έκανε υποχρεωτική την αναγραφή αυτών των πληροφοριών σε όλες τις αντίστοιχες συσκευές που πωλούνται στην Ευρωπαϊκή Ένωση, με αυτό τον εύληπτο, κατανοητό και ομοιόμορφο τρόπο.
Δεν χρειάζεται να νιώθετε άσχημα γι’ αυτό. Σχεδόν κανείς δεν τα σκέφτεται αυτά ποτέ. Μάλιστα, κάποιοι από τους λίγους που τα σκέφτονται συχνά δεν είναι καθόλου ευγνώμονες. Υπάρχει μια κατηγορία ευρωπαίων πολιτών που θεωρούν ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση παράγει υπερβολικά πολλούς τέτοιους κανονισμούς, υπερβολικά πολλές οδηγίες, υπερβολικά πολυάριθμα πρότυπα. Είναι ένας ευρύτατα διαδεδομένος μύθος αυτός, που συχνά ανακυκλώνει αστεία παραδείγματα, αληθινά ή μη, όπως τους κανόνες για το πόσο κυρτή επιτρέπεται να είναι η μπανάνα ή πόσο ίσια πρέπει να είναι τα αγγούρια (κανένα από τα δύο δεν ισχύουν). Είναι ένας μύθος που, ωστόσο, εδράζεται εν μέρει σε πραγματικά στοιχεία. Όντως οι κανονιστικές πράξεις που προκύπτουν από την Ευρωπαϊκή Ένωση είναι πολυάριθμες. Σχεδόν οι μισοί από τους νόμους που ψηφίζονται στην ελληνική Βουλή, για παράδειγμα, είναι κυρώσεις ευρωπαϊκής νομοθεσίας. Παρ’ όλο που η νομοθέτηση στην Ευρωπαϊκή Ένωση γίνεται σε γενικές γραμμές πιο αποτελεσματικά, συγκροτημένα και οργανωμένα από ό,τι στα περισσότερα κράτη-μέλη (η Ελλάδα είναι ένα καλό παράδειγμα κακονομίας) και παρ’ όλο που η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει κάνει αρκετές προσπάθειες να ενημερώσει τους πολίτες (για παράδειγμα, είχε φτιάξει μία ειδική σελίδα στην οποία κατάρριπτε μερικές εκατοντάδες τέτοιες παλαβές θεωρίες συνομωσίας, ψευδείς ειδήσεις και ευρύτατα διαδεδομένες ανακρίβειες) ο μύθος της υπερβολικής νομοθέτησης και της αχρείαστης γραφειοκρατίας κυριαρχεί σε αρκετούς ευρωπαϊκούς κύκλους.
Σε ένα μακρόσυρτο βίντεο που χρηματοδοτήθηκε από την καμπάνια υπέρ του Brexit, για παράδειγμα, υπάρχει μια ολόκληρη ενότητα που περιγράφει σκηνές παρόμοιες με αυτές που περιγράφηκαν παραπάνω, με τη διαφορά ότι αυτές έχουν αρνητική χροιά και, επιπλέον, διανθίζονται από ψέματα. “Υπάρχουν 109 κανονισμοί για τα μαξιλάρια!” λέει ο αφηγητής, υποστηρίζοντας ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει υπερβολικά πολλούς νόμους για -κατά τη γνώμη του- ασήμαντα θέματα. “65 νόμοι για τις τουαλέτες!”, λέει. “31 νόμοι για τις οδοντόβουτσες!”. Βεβαίως, τα πράγματα δεν είναι ακριβώς έτσι. Οι δημιουργοί του βίντεο απλά έβαλαν τις συγκεκριμένες λέξεις στo EU-Lex, τη βάση που συγκεντρώνει όλες τις κανονιστικές πράξεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης (και μάλιστα σε όλες τις επίσημες γλώσσες της Ένωσης), και εντόπισαν αυτές στις οποίες οι λέξεις απλά αναφέρονται. Πολλοί από τους “νόμους” που προσμετρούν στους “31 για τις οδοντόβουρτσες”, για παράδειγμα, είναι κανονισμοί που αφορούν την ασφαλή λειτουργία των επαναφορτιζόμενων μπαταριών (τις οποίες έχουν και κάποιες οδοντόβουρτσες). Άλλοι αφορούν εμπορικές συμφωνίες ή οικονομικές μετρήσεις (οι οδοντόβουρτσες υπολογίζονται ως μέρος ενός θεωρητικού “καλαθιού” προϊόντων και υπηρεσιών).
Βεβαίως, αρκετοί κανονισμοί που ορίζουν προδιαγραφές προϊόντων και υπηρεσιών, υπάρχουν πράγματι. Και, όπως έχουμε δει ήδη, δεν είναι λίγοι. Σκεφτείτε, όμως, την απόφαση 2010/376/ΕΕ της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τα “προϊόντα στο περιβάλλον ύπνου των παιδιών”, που περιλαμβάνει στρώματα, παπλωματοθήκες, σεντόνια και μαξιλάρια, μεταξύ άλλων, και ορίζει ότι τα υλικά από τα οποία είναι κατασκευασμένα πρέπει να μην είναι εύφλεκτα, να μην περιέχουν τοξικές ύλες και να μην διαθέτουν λουριά ή σχοινιά που θα μπορούσαν να πνίξουν τα παιδάκια. Ή την οδηγία 2009/48/ΕΚ “σχετικά με την ασφάλεια των παιχνιδιών”, που μεταξύ άλλων ζητά αυστηρά όρια για τη χρήση αλλεργιογόνων, καρκινογόνων ή άλλων τοξικών ουσιών, αλλά και όρια στα επίπεδα θορύβων που μπορούν να βγάζουν τα παιχνίδια, για να μην ξεκουφαίνονται τα παιδάκια. Πολλοί έχουν πρόβλημα με την πληθώρα τέτοιων κανόνων, καθώς πιστεύουν ότι προσθέτουν πολυπλοκότητα στην ευρωπαϊκή άγορά.
Όντως, εκτός Ε.Ε. μια χώρα είναι ελεύθερη να καταργήσει τέτοια περιοριστική νομοθεσία ή και να την αντικαταστήσει με άλλη, δικιά της, λιγότερο παρεμβατική που, ας πούμε, θα επιτρέπει την ελεύθερη και νόμιμη διάθεση στην αγορά της σεντονιών με λουριά-γκιλοτίνες, παπλωμάτων εμποτισμένων με κηροζίνη και παιχνιδών που ξεκουφαίνουν οποιονδήποτε πατάει τα κουμπιά τους. Ασφαλώς είναι κι αυτή μια επιλογή που ελεύθεροι και κυριάρχοι λαοί μπορούν να πάρουν για τον εαυτό τους.
Μέσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση το ρυθμιστικό περιβάλλον μπορεί ενίοτε να μοιάζει υπερβολικό. Ωστόσο -κι αυτό είναι κρίσιμο- για κάποια από τα κράτη-μέλη που στο όχι πολύ μακρινό παρελθόν είχαν το εντελώς αντίθετο πρόβλημα, έχει αποδειχτεί εξαιρετικά χρήσιμο.
Για να το καταλάβουμε καλύτερα αυτό στα δεδομένα της δικής μας χώρας, ας επιστρέψουμε στην ημέρα σας, η οποία ακόμα είναι στην αρχή της. Έχετε βγει από το σπίτι σας και περπατάτε στη γειτονιά προς το σημείο που έχετε παρκάρει. Ασφαλώς δεν σκέφτεστε καθόλου ούτε τα πρότυπα ΕΝ 60598-2-3 για τα φώτα του δρόμου, το ΕΝ 840 για τους κάδους των σκουπιδιών, το ΕΝ 1501 για τα οχήματα συλλογής σκουπιδιών, ή και την οδηγία 96/62/EΕ για την ποιότητα του αέρα στις ευρωπαϊκές πόλεις. Είναι αυτονόητο αυτό. Η δημοτική αρχή έχει εγκαταστήσει δωρεάν WiFi για τους δημότες χάρη στο πρόγραμα WIFI4EU, που προσφέρει χρηματοδότηση για τον εξοπλισμό σε χιλιάδες ευρωπαϊκούς δήμους -117 ελληνικοί δήλωσαν συμμετοχή το 2018-, αλλά καθώς κοιτάτε την κίνηση στους δρόμους από το κινητό σας καθόλου δεν το σκέφτεστε ούτε αυτό.
Περνάτε από μια παιδική χαρά και ασφαλώς δεν αφιερώνετε ούτε μία σκέψη στα πρότυπα EN 1176 και EN 1177 για τις προδιαγραφές των παιχνιδιών, ή στο πρότυπο ΕΝ 13613 για τα σκέιτμπορντ, ή το ΕΝ 13899 για τα ρόλερ σκέιτ, ή το ΕΝ 1078 για τα κράνη για ρόλερ σκέιτ. Πιθανότατα προσπερνάτε αδιάφορα και τη μεγάλη ταμπέλα με τη σημαία της Έυρωπαϊκής Ένωσης στο πάνω δεξιά άκρο, που περιγράφει τη χρηματοδότηση της κατασκευής “παιδικής χαράς με ανακυκλωμένα υλικά εκπαιδευτικού χαρακτήρα” από το ΕΣΠΑ 2014-2020. Καθώς φτάνετε στο παρκαρισμένο σας όχημα ύπο τον ήχο χαρούμενων παιδιών (ας υποθέσουμε για χάριν της κουβέντας πως υπάρχουν παιδιά εκεί, μολονότι είναι εργάσιμη ημέρα και θα περίμενε κανείς την ώρα που εσείς φεύγετε για τη δουλειά αυτά να είναι στο σχολείο τους), ούτε για ένα δευτερόλεπτο δεν σκέφτεστε το ότι η συμμετοχή της χώρας σας στην Ευρωπαϊκή Ένωση έχει οδηγήσει στη δημιουργία αυτής της παιδικής χαράς εκεί, και μάλιστα με ασφαλή παιχνίδια, φτιαγμένα με αυστηρές προδιαγραφές ασφάλειας, χωρίς τοξικά χρώματα ή βλαβερά υλικά.
Όμως καθώς φτάνετε στο αυτοκίνητό σας δεν αγνοείτε μόνο όλα αυτά. Αγνοείτε και κάτι ακόμα πιο βασικό και φαινομενικά αυτονόητο: Τον άερα που αναπνέετε.
Πόσο συχνά σκέφτεστε τον αέρα που αναπνέετε; Όχι πολύ συχνά, υποθέτω. Ίσως δεν θυμάστε κάτι που συνέβη τη δεκαετία του 1980, όλη τη φασαρία για την “τρύπα του όζοντος”, η οποία μεγάλωνε πάνω από το Βόρειο Πόλο, καθώς δηλητηριώδη αέρια εκλύονταν από την ανθρώπινη δραστηριότητα στην ατμόσφαιρα κατέστρεφαν την ευάλωτη και πολύτιμη στιβάδα. To 1987, στη Συνθήκη του Μόντρεαλ συμφωνήθηκε μια σειρά μέτρων που θα έπρεπε να πάρουν όλα τα κράτη-μέλη των Ηνωμένων Εθνών, αλλά ο φορέας που πήρε πιο γρήγορα και πιο αποτελεσματικά ακόμα πιο αυστηρά μέτρα από αυτά που προτείνονταν στη Συνθήκη ήταν η Ευρωπαϊκή Ένωση. Αλλά εσείς δεν το σκέφτεσετε αυτό, καθώς αναπνέετε τον αέρα στην πόλη σας, ούτε σκέφτεστε τον κανονισμό 1005/2009 “για τις ουσίες που κατατρέφουν τη στιβάδα του όζοντος”, ή την οδηγία 2008/50/ΕΚ “για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα και καθαρότερο αέρα για την Ευρώπη”, ούτε όλες τις προηγούμενες οδηγίες και περιβαλλοντικούς κανονισμούς που, μεταξύ άλλων, έλυσαν και το πρόβλημα της “όξινης βροχής” σε χώρες της βόρειας Ευρώπης στα τέλη του προηγούμενου αιώνα. Δεν τα σκέφτεστε αυτά σήμερα, καθώς ανοίγετε την πόρτα και κάθεστε στο κάθισμα του αυτοκινήτου σας.
Ίσως όμως, αν είστε λίγο μεγαλύτερος, να θυμάστε το νέφος της Αθήνας τη δεκαετία του ’80, ένα έντονο φαινόμενο που εμφανιζόταν κάθε καλοκαίρι, ειδικά προς το τέλος της δεκαετίας, καθώς ο στόλος των αυτοκινήτων των Ελλήνων αυξανόταν θεαματικά, ακολουθώντας την αλματώδη ανάπτυξη της οικονομίας (ένα θέμα με το οποίο θα ασχοληθούμε σε επόμενο κεφάλαιο). Καθώς βάζετε μπροστά τη μηχανή του αυτοκινήτου, το οποίο είναι και Euro 6 και πεντάστερο στο Euro NCAP, πιθανότατα δεν αναλογίζεστε τα όρια που έβαλε η Ευρωπαϊκή Ένωση στην έκλυση βλαβερών ουσιών όπως τα οξείδια του θείου και το μονοξείδιο του άνθρακα, ξεκινώντας το 1991 με την ιστορική οδηγία 91/441/ΕΟΚ, που περιέγραφε τις προδιαγραφές “Euro 1” για τα αυτοκίνητα που κυκλοφορούν στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Έκτοτε, και αφού μεσολάβησε το μέτρο της απόσυρσης το 1991 και 1992, που απομάκρυνε ρυπογόνες σακαράκες από τους ελληνικούς δρόμους, και η επιβολή ολοένα και αυστηρότερων κανόνων στα αυτοκίνητα που έρχονταν προς πώληση στους ευρωπαϊκούς δρόμους, η ποιότητα του αέρα στις ευρωπαϊκές πόλεις άλλαξε, παρ’ όλο που ο αριθμός των αυτοκινήτων πολλαπλασιάστηκε. Πλέον έχουμε φτάσει στο “Euro 6” (με τον κανονισμό 459/2012). Όπως είπαμε, το αυτοκίνητό σας είναι Euro 6. Αλλά αυτό μάλλον δεν το γνωρίζετε. Το ότι τόσες εκατοντάδες χιλιάδες οχήματα στους δρόμους της πόλης σας δεν βάφουν πια τον ουρανό καφέ δεν το συνδέετε με τη συμμετοχή της χώρας σας στην Ευρωπαϊκή Ένωση καθόλου.
Μιας και είστε στο αυτοκίνητο, ας δούμε τι άλλο δεν σκέφτεστε. Το θόρυβο, μήπως; Τον κανονισμό 540/2014 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, σχετικά με την “ηχοστάθμη των μηχανοκίνητων οχημάτων και την αντικατάσταση των σιγαστήρων τους”, που εξασφαλίζει ότι τα αυτοκίνητα που κυκλοφορούν στην Ε.Ε. δεν κάνουν υπερβολικό θόρυβο; Ή μήπως θέμα της ασφάλειας; Θυμάστε ότι όλα τα αυτοκίνητα στην Ευρώπη πρέπει να έχουν υποχρεωτικά ζώνες ασφαλείας σε όλα τα καθίσματα μόλις από το 1991, επειδή τότε πέρασε η οδηγία 91/671/ΕΟΚ; Ενδέχεται να θυμάστε ότι το αυτοκίνητό σας έχει πάρει πέντε αστέρια στις δοκιμές του Euro NCAP, καθώς ήταν σημαντικό κριτήριο για εσάς, όταν το αποκτήσατε. Μάλλον όμως δεν γνωρίζετε ότι ο οργανισμός αυτός, που κάνει τις δοκιμές σε όλα τα καινούρια αυτοκίνητα και αξιολογεί την ενεργητική και παθητική ασφάλειά τους, έχει ως μέλη μερικά κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οργανισμούς αυτοκίνησης από διάφορες χώρες και, βεβαίως, την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Αλλά, ξέρετε, υπάρχουν και τόσα άλλα πράγματα, τόσες απειράριθμες λεπτομέρειες που έχουν επηρεάσει την εμπειρία του να κάθεστε σε εκείνο το κάθισμα, να κρατάτε το τιμόνι και να κινείστε με ασφάλεια και σε ησυχία μέσα σε ένα σιδερένιο όχημα πάνω στη λεία άσφαλτο τις οποίες σχεδόν σίγουρα αγνοείτε και εντελώς σίγουρα δεν σκέφτεστε κάθε μέρα. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει σχεδόν σίγουρα πληρώσει ένα μεγάλο μέρος του κόστους κατασκευής των δρόμων στους οποίους οδηγείτε, όχι με δάνεια, αλλά με μετρητά Ευρωπαίων φορολογούμενων από τα Ταμεία Συνοχής -κι αυτό ίσως να το έχετε ακουστά. Αλλά η Ευρωπαϊκή Ένωση επιπλέον χρηματοδοτεί βασική και εφαρμοσμένη έρευνα, όπως για παράδειγμα ένα project για την κατασκευή “έξυπνων” crash test dummies για τις δοκιμές του Euro NCAP, ή μια έρευνα για την κατασκευή καλύτερων, πιο προσαρμοστικών καθισμάτων αυτοκινήτων. Ακόμα, θέτει τα πρότυπα για τα γυαλιά και τα κράνη των μοτοσυκλετιστών, σχεδιάζει τη μεθοδολογία για τον υπολογισμό της ενεργειακής κατανάλωσης στα φορτηγά και στα λεωφορεία, και χρηματοδοτεί με 20 εκατομμύρια ευρώ ένα πρόγραμμα διαχείρισης καυσίμων στο στόλο των Αθηναϊκών λεωφορείων και την ανακαίνιση της γραμμής του ΗΣΑΠ.
Όταν φτάνετε στη δουλειά σας και κάθεστε στο γραφείο σας τα πάντα γύρω σας έχουν τη σφραγίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, κι εσείς δεν έχετε ιδέα. Οι οθόνες υπολογιστών (ΕΝ 1023), o τεχνολογικός εξοπλισμός (ΕΝ 60950), οι καλωδιώσεις του τεχνολογικού εξοπλισμού (ΕΝ 50173-2), οι καρέκλες εργασίας (ΕΝ 1335), τα φώτα (ΕΝ 60598-1), οι ηλεκτρικές εγκαταστάσεις χαμηλού βολτάζ (HD 60364), τα συστήματα πυρόσβεσης εσωτερικών χώρων (ΕΝ 12259), τα συστήματα συναγερμού (ΕΝ 54), ακόμα και οι υπηρεσίες καθαρισμού (ΕΝ 13549).
Μπορεί τα εργασιακά και τα συνταξιοδοτικά θέματα να ορίζονται κατά κύριο λόγο από τις αρμόδιες αρχές της χώρας σας, αλλά το γενικότερο πλαίσιο του πώς και πόσο εργάζονται οι Ευρωπαίοι το ορίζει η οδηγία 2003/88/ΕΚ “σχετικά με ορισμένα στοιχεία της οργάνωσης του χρόνου εργασίας”, η διάσημη “Working Time Directive”, η οποία ορίζει ότι σε όλα τα κράτη-μέλη οι εργαζόμενοι απαγορεύεται να εργάζονται περισσότερες από 48 ώρες την εβδομάδα, ότι πρέπει να εξασφαλίζουν απαραίτητα 11 συνεχόμενες ώρες ξεκούρασης την ημέρα, ότι επιπλέον πρέπει να έχουν τουλάχιστον ένα 24ωρο συνεχόμενης ξεκούρασης επιπλέον την εβδομάδα, ότι πρέπει να έχουν τουλάχιστον 4 εβδομάδες πληρωμένη άδεια το χρόνο και, ακόμα, ότι όσοι εργάζονται νύχτα δεν επιτρέπεται να εργάζονται για περισσότερες από 8 ώρες συνεχόμενα, και πρέπει να έχουν οπωσδήποτε πρόσβαση σε δωρεάν τακτικές ιατρικές εξετάσεις. Τα κράτη-μέλη επιτρέπεται να έχουν ακόμα πιο αυστηρούς φιλεργατικούς κανόνες, αλλά απαγορεύεται να έχουν λιγότερο φιλεργατικούς από αυτούς. Αυτό εξασφαλίζει ότι καμία ευρωπαϊκή χώρα δεν επιτρέπει σκληρές συνθήκες εργασίας για τους εργαζομένους της.
Αλλά αυτό μάλλον δεν το ξέρατε. Ίσως να υποθέτατε ότι το μίνιμουμ των αδειών και των ωρών εργασίας στη χώρα σας έχει εξασφαλιστεί μόνο από τους αγώνες των εργαζομένων. Αν, δε, είστε γιατρός, ίσως να διαπιστώνετε τώρα ότι η χώρα μας παραβιάζει αυτή την οδηγία, καθώς οι γιατροί εδώ εργάζονται ως και 90 ώρες την εβδομάδα, ενίοτε και σε συνεχόμενες βάρδιες 32 ωρών. Αυτό τουλάχιστον ισχυριζόταν η διαμαρτυρία των ιατρικών συλλόγων στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, και γι’ αυτό η Κομισιόν ξεκίνησε τη διαδικασία εναντίον της Ελλάδας (και της Ιρλανδίας) το 2008, και τη συνέχισε το 2011 και, πια, καθώς η χώρα μας δεν συμμορφωνόταν (αντίθετα με την Ιρλανδία) την παρέπεμψε στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο το 2013, το οποίο την καταδίκασε το 2015.
Ακόμα και γιατροί δεν τον ξέρουν αυτό. Κι εσείς φυσικά δεν το σκέφτεστε ποτέ.
Μπαίνοντας στο σούπερ μάρκετ στο δρόμο προς στο σπίτι ασφαλώς δεν σκέφτεστε το πρότυπο ΕΝ 61558-2-8 για τα κουδουνάκια πάνω από τις πόρτες εισόδου, ή την οδηγία 2005/29/ΕΚ “για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές στην εσωτερική αγορά”. Καθώς περνάτε μπροστά από τα ράφια που είναι γεμάτα με προϊόντα, δεν δαπανάτε καν δυο στιγμές για να αναλογιστείτε τι είναι η πολιτική κατοχύρωσης προϊόντων με γεωγραφικό περιορισμό, που επιτρέπει σε θαυμάσια προϊόντα της ελληνικής γης να κατοχυρώσουν το brand τους σε όλες τις αγορές της Ευρώπης. Δεν έχετε ιδέα ότι προστατευμένα προϊόντα ΠΓΕ (Προστατευόμενη Γεωγραφική Ένδειξη) είναι η αγκινάρα Ιρίων (κανονισμός 2018/1235), η φάβα Φενεού (2016/1644), η σταφίδα Σουλτανίνα Κρήτης (1151/2012), το μελεκούνι (2017/2363), και η πατάτα Νάξου (1250/2011), ή ότι προϊόντα ΠΟΠ (Προστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης) είναι το τοματάκι Σαντορίνης (κανονισμός 1400/2013), το κατσικάκι Ελασσόνας (982/2011) και το κατίκι Δομοκού (1107/96).
Ας μην αναφέρουμε καν για το ότι δεν υπάρχει η λέξη “πληθωρισμός” στο λεξιλόγιό σας, ή το ότι δεν σκέφτεστε καν το τι σημαίνει καθώς ψωνίζετε, και κάνουμε το θέμα μας ακόμη πιο περίπλοκο.
Μετά από όλα αυτά, αφού πάρετε το δρόμο της επιστροφής ξανά πάνω σε πληρωμένους από την Ε.Ε. δρόμους, διασταυρώσεις και γέφυρες, αφού ψωνίσετε ελληνικά και εισαγώμενα προϊόντα εξαιρετικής ποιότητας που πληρούν τις πιο αυστηρές προδιαγραφές στον κόσμο, απολαμβάνοντας έναν αποδεκτά καθαρό αέρα και ανεκτά επίπεδα θορύβου στους δρόμους, θα φτάσετε στο αγορασμένο με χαμηλότοκο στεγαστικό δάνειο σπίτι σας, θα μπείτε μέσα, θα ξεντυθείτε και θα χαλαρώσετε, χωρίς ούτε μια στιγμή να έχετε σκεφτεί το ρόλο της Ευρωπαϊκής Ένωσης στη ζωή σας.
Δεν σκέφτεστε ούτε την εξής πολύ σημαντική ερώτηση, που κατά μία έννοια υπογραμμίζει ολόκληρο το νόημα αυτού του βιβλίου:
Τι θα είχε γίνει αν η Ελλάδα δεν είχε μπει το 1981 στην Ευρωπαϊκή Ένωση; Αν δεν είχε μπει καθόλου;
Θα είχε βάλει το ελληνικό κράτος αποχέτευση στις γειτονιές που είχαν βόθρους αν δεν ήταν αναγκασμένη από την ευρωπαϊκή νομοθεσία να το κάνει και χωρίς τα ευρωπαϊκά χρήματα που της επέτρεψε να το κάνει; Κι αν ναι, πότε; Θα είχε εφαρμόσει περιβαλλοντική νομοθεσία αντίστοιχη της ευρωπαϊκής από μόνη της; Θα είχε επιβάλλει τους καταλύτες σε όλα τα αυτοκίνητα που κυκλοφορούν στην επικράτεια; Θα επέβαλε τη χρήση των ασφαλέστερων υλικών και των αυστηρότερων προδιαγραφών ασφαλείας για κάθε παιδική χαρά στην επικράτεια, ή μήπως θα αποδεχόταν προδιαγραφές που θα βόλευαν ντόπιους εργολάβους; Και πώς θα έφτιαχνε, άραγε, τόσες παιδικές χαρές (και δρόμους, γέφυρες, αεροδρόμια) χωρίς τα λεφτά των ευρωπαϊκών ταμείων; Θα είχε υιοθετήσει όλες τις προδιαγραφές και τα πρότυπα για προϊόντα και υπηρεσίες που επιβάλλει η Ευρωπαϊκή Ένωση, παρ’ όλο που δεν θα ήταν μέλος, και άρα δεν θα είχε κανένα λόγο στη διαμόρφωσή τους;
Κανένας δεν μπορεί να ξέρει. Αλλά μπορεί κάποιος να ρίξει μια ματιά σε πόλεις χωρών που μοιάζουν σήμερα με την Ελλάδα της δεκαετίας του 1980, και δεν έχουν γίνει μέλη της Ε.Ε., όπως το Τέτοβο της πΓΔΜ. Εκεί δεν υπάρχει ευρωπαϊκή νομοθεσία. Υπάρχουν μόνο οι νόμοι του κράτους και, ως εκ τούτου, εκεί κανένας δεν εμποδίζει τα εργοστάσια να συνεχίσουν να λειτουργούν με τις προδιαγραφές της Σοβιετικής περιόδου, ρυπογόνα ντιζελοκίνητα αυτοκίνητα περασμένων δεκαετιών να κυκλοφορούν χωρίς ελέγχους στους δρόμους, και τα περίχωρα να είναι γεμάτα με παράνομες χωματερές.
Καθώς ξαπλώνετε στο “EU Ecolabel” στρώμα σας καμία εικόνα από το Τέτοβο δεν παρεμβάλλεται στα άλλα, προσωπικά ζητήματα που σας απασχολούν. Ζείτε μια άλλη, γεμάτη ζωή, σε ένα υπόβαθρο συνθηκών που θεωρείτε αυτονόητες. Δεν είναι αυτονόητες. Δεν μας χαρίστηκαν ούτε προέκυψαν από μόνες τους. Το περιβάλλον στο οποίο ζούμε τις ζωές μας συνδιαμορφώνεται από τον κόπο και τη σπουδή του κράτους, των πολιτών του, των θεσμών του και, σε βαθμό που ελάχιστοι Έλληνες (και ελάχιστοι Ευρωπαίοι) συνειδητοποιούν πραγματικά, από την Ευρωπαϊκή Ένωση και τους δικούς της θεσμούς.
Συζητούσα με έναν από τους δεκάδες ανθρώπους που μου μίλησαν για τις ανάγκες αυτού του βιβλίου, και του περιέγραφα τα παραπάνω συνοψίζοντάς τα με τη φράση: από το πρωί που ξυπνάμε, μέχρι το βράδυ που κοιμόμαστε, ό,τι βλέπουμε, ό,τι αγγίζουμε και ότι κάνουμε έχει με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο επηρεαστεί από τις αποφάσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Με διόρθωσε. Μου τόνισε ότι κάνω λάθος. Μου υπενθύμισε την οδηγία 2002/49/ΕΚ για την αξιολόγηση και διαχείριση του περιβαλλοντικού θορύβου”. “Η Ευρωπαϊκή Ένωση επηρεάζει τη ζωή μας ακόμα κι όταν κοιμόμαστε”, μου είπε.
Αυτό ήταν ένα draft του πρώτου κεφαλαίου του βιβλίου που γράφω για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Τα υπόλοιπα θα είναι πολύ διαφορετικά. Σε αυτά θα συζητώ με ειδικούς για να αποτιμήσουμε το πώς η συμμετοχή της χώρας μας στην Ε.Ε. επηρέασε θετικά ή αρνητικά, την οικονομία μας, τη δημοκρατία μας, την ειρήνη στην περιοχή μας, το εμπόριο και άλλα σημαντικά πράγματα. Υπολογίζω να το έχω έτοιμο μέχρι το 2026. Κάνω και κάποια άλλα πράγματα παράλληλα, καταλαβαίνετε.