Το παρακάτω είναι επιμελημένες σημειώσεις μιας ομιλίας που έδωσα στο 21ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών στα πλαίσια συζήτησης με θέμα “”Υπάρχει ζωή για τις βιβλιοθήκες μετά το ίντερνετ;”
Να κάτι που συνειδητοποίησα πρόσφατα: Πλέον βρίσκω σχεδόν όλο το περιεχόμενο που χρειάζομαι για διάβασμα στο διαδίκτυο. Ολόκληρο το γραπτό λόγο που καταναλώνω τον βρίσκω στο ίντερνετ και τον καταναλώνω σε οθόνες, με την εξαίρεση λίγων βιβλίων που διαβάζω σε χάρτινη μορφή. Το Ίντερνετ δεν έχει υποκαταστήσει μόνο την ανάγκη να αναζητήσω πληροφορίες σε βιβλία – σε μεγάλο βαθμό έχει υποκαταστήσει ακόμα και τη μνήμη μου.
Με τις βιβλιοθήκες η σχέση μου είναι τουριστική. Μ’ αρέσει να επισκέπτομαι τις βιβλιοθήκες των μεγάλων πόλεων για να τις βλέπω, να απολαμβάνω την αρχιτεκτονική, τη θέα όμορφων ραφιών γεμάτων με πολύχρωμα βιβλία. Στις φορές που τις έχω χρησιμοποιήσει εδώ στην Ελλάδα, τις έχω χρησιμοποιήσει ως αναγνωστήρια, ώς χώρους μελέτης και δουλειάς, χωρίς ωστόσο να αναζητήσω βιβλία. Έχω πάει σε βιβλιοθήκες όπως άλλοι πάνε με το λάπτοπ και γράφουν στα Starbucks.
Το ότι δεν τις χρησιμοποίησα ποτέ περισσότερο νομίζω ότι οφείλεται στο πανεπιστήμιο.
Σπούδασα σε μια σχολή που δεν είχε βιβλιοθήκη. Δεν υπήρχαν καθόλου βιβλία στο Βιολογικό της Αθήνας. Είχαμε ένα αναγνωστήριο με άδεια ράφια. Ως φοιτητής δεν είχα πρόσβαση ούτε σε βιβλία ούτε σε επιστημονικά περιοδικά. Έπρεπε να πάρουμε το λεωφορείο και να πάμε αλλού, στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, για να βρούμε περιοδικά και να κάνουμε τις εργασίες μας, τις ομολογουμένως λίγες φορές που χρειαστήκαμε βιβλιογραφία. Μπήκα στη σχολή το 1995. Μέχρι να βγω -τυπικά το 1999, ουσιαστικά τέσσερα χρόνια αργότερα, το πρόβλημα είχε λυθεί: Δεν υπήρχε πια μεγάλη ανάγκη για βιβλία και βιβλιοθήκες, γιατί υπήρχε το ίντερνετ.
Ωστόσο δεν θα είμαι αυτός που θα σου πει ότι οι βιβλιοθήκες δεν έχουν λόγο ύπαρξης στο μέλλον. Το αντίθετο.
Πιστεύω ότι οι βιβλιοθήκες στην εποχή του Ίντερνετ διατηρούν τρεις πολύ σημαντικούς χαρακτήρες, τρεις σημαντικές ταυτότητες και θα τις περιγράψω όπως τις καταλαβαίνω εγώ:
1 Ως κτίρια
2. Ως πυρήνες της κοινότητας
3. Ως αποθήκες πληροφορίας
Τον πρώτο χαρακτήρα πολύς κόσμος δεν τον υπολογίζει, δεν του δίνεται πολλή προσοχή. Είναι αλήθεια ότι δεν αφορά και όλων των μεγεθών τις βιβλιοθήκες. Αλλά κατά τη γνώμη μου είναι πολύ σημαντικός.
[motto_right]
Οι βιβλιοθήκες εξακολουθούν να έχουν το χαρακτήρα της αποθήκης πληροφορίας, έστω κι αν χάνουν πια το μονοπώλιο αυτό του χαρακτήρα. Θα είναι πολύτιμο backup της ανθρώπινης γνώσης για πολύ καιρό ακόμα.
[/motto_right]
Λίγα κτίρια σε μια πόλη έχουν τη δυνατότητα να είναι προορισμοί από μόνα τους, να έχουν σημαντικό αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον που να έχει αντίκτυπο στην πόλη -και πρόκειται κυρίως για κτίρια είτε πολύ μεγάλα, είτε πολύ παλιά. Ιστορικά μνημεία, τα μουσεία, το αεροδρόμιο, μεγάλα κτίρια γραφείων, κάποιο μεγάλο θέατρο και η βιβλιοθήκη. Αυτά είναι, δεν έχει άλλα. Οι πόλεις χρειάζονται τέτοια κτίρια, επειδή σκιαγραφούν την αρχιτεκτονική τους ταυτότητα. Επηρεάζουν τη ζωή των πολιτών έμμεσα: Η επιρροή τους ασκείται με ώσμωση κάθε φορά που ο οδηγός στέκεται στο απέναντι φανάρι και με την άκρη του ματιού του βλέπει τη σκεπή του Ολυμπιακού Σταδίου. Είναι ένα θέμα που χωράει πολλή ανάλυση, αλλά το συμπέρασμα είναι το εξής: Όσο περισσότερα τέτοια κτίρια έχει μια πόλη, τόσο το καλύτερο για τη ζωή των πολιτών της. Και οι βιβλιοθήκες προσφέρονται για να παίξουν έναν τέτοιο ρόλο, και σε πολλές πόλεις του κόσμου τον παίζουν μια χαρά.
Ταυτόχρονα, τέτοια κτίρια λειτουργούν ως πυρήνες της κοινότητας. Είναι μέρη όπου οι άνθρωποι θέλουν να πηγαίνουν. Η αξία τους ως τέτοια είναι μεγάλη και αυτονόητη. Υπάρχουν κι άλλες χρήσεις που μπορούν να προκύψουν, όπως η οργάνωση εκδηλώσεων που είναι συναφείς με το αντικείμενό της ή η ανάπτυξη δραστηριοτήτων για τα μέλη της που ενισχύουν το χαρακτήρα μιας κοινότητας στους κόλπους της, αλλά η βιβλιοθήκη έχει αξία και μόνο ως ένα μέρος με αναπαυτικές θέσεις εργασίας, γρήγορο ίντερνετ και ράφια γεμάτα με βιβλία.
Αυτός ο χαρακτήρας μπορεί να συνοψιστεί στο εξής: Είναι ένα μέρος όπου άνθρωποι θέλουν να πηγαίνουν και να περνάνε κάποιο χρόνο της ημέρας τους. Ένας προορισμός.
Κανένας από αυτούς τους δύο χαρακτήρες δεν επηρεάζεται από το Ίντερνετ. Ο μόνος που θα μπορούσε κανείς να πει ότι επηρεάζεται, είναι ο τρίτος.
Με την ψηφιοποίηση της παγκόσμιας γνώσης η αναζήτηση της πληροφορίας γίνεται πιο εύκολη. Η ψηφιοποίηση αυτή βεβαίως ακόμα δεν είναι πλήρης, αλλά αργά ή γρήγορα θα γίνει. Αυτό είναι δεδομένο. Κάποια στιγμή στο μέλλον, δεν ξέρω πότε, όλα τα γραπτά της ανθρωπότητας θα υπάρχουν σε ψηφιακή μορφή. Ωστόσο, η αποθήκευση και η συντήρησή της πληροφορίας δεν είναι καθόλου αυτονόητη υπόθεση. Τον τελικό του Eυρωμπάσκετ του 1987 τον έχω γραμμένο σε βιντεοκασέτα, την οποία δεν μπορώ να δω πια, γιατί δεν έχω βίντεο που να λειτουργεί. Στο σπίτι μου δεν έχω πια ούτε CD player. Η πληροφορία αποθηκεύεται ψηφιακά σε διάφορα μέσα και με διάφορες μορφές αρχείων, αλλά ούτε τα μεν είναι διαχρονικά, ούτε οι δε είναι αιώνιες. Υπάρχουν, δε, θέματα ιδιοκτησίας της ψηφιακής τεχνολογίας που είναι ακόμα άλυτα. Έχω αγοράσει βιβλία από το Amazon στο Kindle μου -αν για κάποιο λόγο το Amazon αποφασίσει να το σβήσει, έχει κάθε δικαίωμα να το κάνει. Τα βιβλία θα σβηστούν από το Kindle μου. Και ούτως ή άλλως σε 10, ή 20 ή 50 χρόνια τα βιβλία που έχω σήμερα αγορασμένα στη συσκευή μου δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι θα μπορώ να τα διαβάσω στις συσκευές που θα υπάρχουν τότε.
Τέτοια τεχνολογικά θέματα, που τα περιγράφω εδώ πολύ αδρά από τη σκοπιά του χρήστη, αλλά που αφορούν με παρόμοιο τρόπο όλα τα είδη της ψηφιακής πληροφορίας, δεν είναι τελεσίδικα λυμένα. Μέχρι να γίνουν, καλό είναι να τα ‘χουμε όλα αυτά και σε χαρτί, έτσι, για να είμαστε σίγουροι.
Κατά συνέπεια, οι βιβλιοθήκες εξακολουθούν να έχουν το χαρακτήρα της αποθήκης πληροφορίας, έστω κι αν χάνουν πια το μονοπώλιο αυτού του χαρακτήρα. Θα είναι πολύτιμο backup της ανθρώπινης γνώσης για πολύ καιρό ακόμα.
Συνοψίζοντας λοιπόν ο χαρακτήρας της βιβλιοθήκης που χρειάζομαι εγώ στην πόλη μου αύριο και για πάντα είναι ένα όμορφο κτίριο που είναι μέρος της κοινότητας, προσελκύει τα μέλη της με εκδηλώσεις και δράσεις και είναι γεμάτο με κόσμο, παιδάκια, σχολεία, φοιτητές. Θέλω να έχει αναπαυτικά καθίσματα και πολύ γρήγορο ίντερνετ. Και, αν και μάλλον δεν πρόκειται ποτέ να αναζητήσω ένα από τα βιβλία, θέλω να υπάρχουν εκεί, γύρω μου, και να τα βλέπω. Δεν είναι μόνο ψυχολογικό το θέμα, είναι και αισθητικό. Χιλιάδες ράχες βιβλίων παραταγμένες, στα δικά μου μάτια που πρόλαβαν και είδαν έναν κόσμο χωρίς καθόλου ίντερνετ, είναι ομορφιά, είναι γαλήνη.
Κανένα Starbucks δεν έχει τόσο όμορφη διακόσμηση.