Εσείς δηλαδή ξέρατε ότι υπάρχει μια διεθνής έκθεση -μάλιστα, Η Διεθνής Έκθεση– που γίνεται κάθε πέντε χρόνια περίπου και κρατάει για μήνες; Εγώ δεν το ήξερα. Όπως δεν ήξερα ότι αυτές οι εκθέσεις γίνονται σε τρεις μορφές (“universal” -οι μεγάλες-, “international” και “horticultural”), και το ότι η φετινή “universal” Expo γίνεται στο Μιλάνο. Τέτοιες εκθέσεις γίνονταν από το 19ο αιώνα, συγκεντρώνοντας εκθέτες από όλο τον κόσμο που έδειχναν στους επισκέπτες τους τα σημαντικότερα επιτεύγματα της επιστήμης και της τεχνολογίας της βιομηχανικής επανάστασης -και αυτό τουλάχιστο το ήξερα. Ήξερα επίσης ότι η αντίστοιχη έκθεση που έγινε στο Παρίσι το 1889 άφησε πίσω της τον Πύργο του Άιφελ. Αλλά δεν ήξερα ότι γίνονται ακόμα τέτοια πράγματα. Αλλά γίνονται.
Πριν από λίγες ημέρες η Coca Cola έστειλε μια μικρή ομάδα δημοσιογράφων από τη νοτιοανατολική Ευρώπη στην Expo 2015 του Μιλάνου. Και πήγα. Και ένα σωρό απορίες που δεν ήξερα καν ότι είχα, λύθηκαν.
[field id=”1″]
Η Expo 2015 είναι μια πολύ μεγάλη έκθεση. Αυτό είναι: Έκθεση με περίπτερα. Όλοι έχουμε πάει σε εκθέσεις με περίπτερα. Απλά, αν θέλετε να φανταστείτε την Expo, μην έχετε στο μυαλό σας την έκθεση βιβλίου στο Ζάππειο. Ή τη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης. Στην Expo εκατοντάδες περίπτερα βρίσκονται απλωμένα σε μια έκταση 1100 στρεμμάτον και τα περισσότερα είναι μεγέθους σούπερα μάρκετ (κυριολεκτικά -υπάρχει ένα περίπτερο-σούπερ μάρκετ) ή γηπέδων μπάσκετ (κυριολεκτικά -το σκέπαστρο του περιπτέρου της Coca Cola θα μεταφερθεί σε γήπεδο μπάσκετ στο Μιλάνο μετά το τέλος της έκθεσης), αρχιτεκτονικά αξιοσημείωτα, ολόκληρες υπερπαραγωγές. Στην Expo οι εκθέτες είναι εταιρείες, διεθνείς και τοπικοί φορείς, αλλά κυρίως χώρες: Πάνω από 140 χώρες του κόσμου, περί τις 50 εκ των οποίων είχαν γιγάντια αυτόνομα κτίρια-περίπτερα, ενώ οι υπόλοιπες ήταν σε κτίρια-γειτονιές, μαζί. Κάθε Expo έχει ένα θέμα γύρω από το οποίο στήνονται τα εκθέματα, και το φετινό θέμα ήταν “Feeding the planet, energy for life”. Το φαΐ δηλαδή.
Το οποίο είναι το δεύτερο πιο χαρακτηριστικό πράγμα που παίρνει κανείς από μια επίσκεψη στην Expo του Μιλάνου. Ποιο είναι το πρώτο;
Το πρώτο, φίλοι μου, είναι ο κόσμος. Ο κόσμος. Οι άνθρωποι. Τα πλήθη.
Με το που μπαίνεις βλέπεις το εξής:
Υπάρχουν ουρές παντού. Στην είσοδο, στα περίπτερα, στα εστιατόρια και τα μαγαζιά. Οι ουρές είναι απεριόριστες, είναι ατελειώτες, φτάνουν μέχρι το πάντα, μέχρι το επέκεινα. Ο κόσμος είναι παντού, τόσο πολύς κόσμος που αναρωτιέται κανείς τι απομένει στην υπόλοιπη Γη, αν έχουν μαζευτεί όλοι οι Homo sapiens εδώ κι έχει αφεθεί η υπόλοιπη πλάση στα ζώα, τα φυτά και τα χταπόδια (που είναι εξωγήινα).
Στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004 υπήρχαν δύο ή τρεις ημέρες (δεν θυμάμαι) κατά τις οποίες υπήρχαν αγώνες σε όλα τα γήπεδα του ΟΑΚΑ ταυτόχρονα. Είχε και κολύμβηση, και στίβο, και γυμναστική και τένις την ίδια ημέρα και αντίστοιχες ώρες. Εκείνες τις ημέρες, συγκεντρώνονταν στο χώρο μέχρι και 120.000 άνθρωποι, λέει, και θυμάμαι πώς ήταν το μέρος, τίγκα στη χαρούμενη ανθρωπίλα.
Στην Expo ήταν περισσότεροι.
Δεν νομίζω ότι έχω δει ποτέ περισσότερους ανθρώπους συγκεντρωμένους σε ένα χώρο -έστω αχανή. Οι διοργανωτές περίμεναν γύρω στους 10.000 επισκέπτες την ημέρα πριν ξεκινήσει η έκθεση -τις ημέρες που πήγαμε εμείς υπολόγιζαν ότι οι ημερήσιοι επισκέπτες έφταναν τους 250.000 ανθρώπους. Συνολικά, μέχρι το τέλος της έκθεσης την 31η Οκτωβρίου, υπολογίζεται ότι θα έχουν περάσει από εκεί σχεδόν 20 εκατομμύρια άνθρωποι.
Είκοσι εκατομμύρια.
Τι κάνουν όλοι αυτοί εκεί;
H Expo, αν το καλοσκεφτεί κανείς, είναι ένας συνδιασμός Ολυμπιακών Αγώνων χωρίς αθλήματα, του Las Vegas strip και γιγάντιου, υπαίθριου μουσείου. Αυτό που κάνεις είναι πληρώνεις τα 32 ευρώ του εισιτηρίου, πας -κατά προτίμηση με αθλητικά παπούτσια, αποθέματα υπομονής και δοκιμασμένη παρέα-, και κοιτάς. Περνάς τη μέρα σου περπατώντας στα 1100 στρέμματα της γιγάντιας έκθεσης, περιμένοντας και εξερευνώντας ό,τι βρίσκεις μπροστά σου. Μπαινοβγαίνεις σε όσα περισσότερα περίπτερα μπορείς, βλέπεις και όλα τα διαθέσιμες δραστηριότητες και τα θεάματα στους υπαίθριους χώρους, τρως και χαζεύεις. Η όλη εμπειρία μπορεί να κρατήσει από μερικές ώρες μέχρι πολλές ημέρες. Το μέρος είναι αχανές, και ο κόσμος είναι πάρα, πάρα πολύς.
Θα σας γράψω εδώ για μερικά πράγματα που είδα. Κάποια τα είδα με τη δημοσιογραφική ξενάγηση, ενίοτε παρακάμπτοντας ουρές, και κάποια τα είδα εξερευνώντας μόνος μου.
Ξεκινήσαμε από το (βιοκλιματικό) περίπτερο της Coca Cola. Αυτή είναι η οροφή του, που θα μεταφερθεί στο γήπεδο μπάσκετ που λέγαμε:
Να σας πω την αλήθεια πηγαίνοντας στην Expo εγώ περίμενα δύο πράγματα: Να δω καταπληκτικά φουτουριστικά πράγματα για το μέλλον της τροφής, και να φάω. Πολύ. Υπολόγιζα να δοκιμάσω όσες περισσότερες κουζίνες (από τις δυνητικά 145) γινόταν, ονειρευόμουν το μεγαλύτερο bang bang της Ιστορίας. Εκείνη τη μέρα δεν έφαγα πολύ πρωινό στο ξενοδοχείο για να χωράει. Καταλαβαίνετε. Ορίστε, σκέφτομαι τη λαχτάρα και πεινάω. Τέλος πάντων, με το που είδα τις ιλιγγιώδεις ουρές κατάλαβα ότι δεν υπάρχει περίπτωση να λειτουργήσει αυτό το πράγμα, 250.000 άνθρωποι ήταν εκεί, πώς να τους ταΐσεις, θες αεροπλάνα να φέρνουνε τροφές από όλο τον κόσμο με τσάρτερ κάθε μέρα. Δεν λειτουργούσε έτσι. Οπότε εναπόθεσα στις ελπίδες μου στον κορεσμό της άλλης μου πείνας, της τεχνολαγνικής.
Το περίπτερο της Coca Cola είχε μια σειρά από δραστηριότητες και παρουσιάσεις των δράσεων της εταιρείας κυρίως στον τομέα της ενεργειακής βιωσιμότητας -ξέρατε ότι το μισό κουτάκι της κοκακόλας είναι φτιαγμένο από κουτάκια κοκακόλας;- αλλά σε μιαν άκρη υπήρχαν κάτι μεγάλα vending machines που λέγονταν Freestyle και έκαναν το εξής: Τους έλεγες τι θες να πιεις (Sprite, Fanta, Diet Coke) και επίσης τι γεύση θέλεις (λάιμ, ροδάκινο, σταφύλι, ένα σωρό επιλογές) και σου έφτιαχνε επί τόπου το ποτό. Δεν είχε αποθηκευμένες και τις 88 πιθανές γεύσεις που μπορεί να επιλέξει κανείς -η μίξη γινόταν ακαριαία μέσα στο μηχάνημα και το αποτέλεσμα έπεφτε στο ποτήρι και το έπινες.
Μπορεί να μην ακούγεται πολύ τρομερό έτσι όπως το περιγράφω, αλλά είπαμε, έψαχνα εικόνες του μέλλοντος, κι αυτή σας πληροφορώ είναι μια από τις καλύτερες ενδείξεις που είδα στην Expo. Φανταστείτε μηχανές που θα κάνουν το ίδιο για φαγητά.
Τη συγκεκριμένη, δε, την έχει σχεδιάσει ο Pininfarina, που σχεδιάζει αυτοκίνητα. Μοιάζει με ψυγείο από τα ’60s. Νομίζω ότι θα άρεσε στο Μάρτι Μακφλάι, κρίμα που δεν έσκασε στο Μιλάνο.
Για περισσότερο μέλλον μας πήγαν στο σούπερ μάρκετ που έχει φτιάξει η Coop για την Expo, το οποίο υποτίθεται ότι δείχνει πώς θα είναι το σούπερ μάρκετ του μέλλοντος.
Το πρώτο και πιο βασικό χαρακτηριστικό που μας έδειξαν ήταν αυτές οι μεγάλες οθόνες πάνω από τα σχετικά μικρά ράφια-προθήκες για τα προϊόντα. Υποτίθεται ότι περνώντας το χέρι πάνω από κάθε προϊόν σου δείχνουν πληροφορίες για το συγκεκριμένο προϊόν, επειδή το σύστημα καταλαβαίνει τι κάνουν τα χέρια σου. Δούλευε όσο προβληματικά μοιάζει να δουλεύει το Kinect την πρώτη φορά που το βάζεις μπρος -και ήταν το λιγότερο ενδιαφέρον πράγμα εκεί μέσα.
Το πιο ενδιαφέρον που είδα στο σούπερ μάρκετ του μέλλοντος είχε να κάνει με διάφορες καινοτομίες στον τομέα της συσκευασίας που μας έδειξαν πολύ φευγαλέα και εκλαϊκευμένα για τα γούστα μου (πώς σας ακούγονται ψάρια που διατηρούνται στο ψυγείο για 21 μέρες) καθώς και επίσης θέματα logistics όπως το ότι χάρη σε αυτοματισμούς θα υπάρχουν πολύ λιγότερα τεμάχια στα ράφια, ώστε αυτά να ξαναγεμίζουν αυτόματα και χωρίς κενά, και ώστε οι πελάτες να μπορούν να βρίσκουν τα πράγματα που θέλουν πιο εύκολα. Ξέρω, μπορεί σε κάποιους να μοιάζουν βαρετά αυτά, αλλά ισχύουν τα γνωστά περί κολοκυθόπιτας. Επίσης μου άρεσε και το concept των πλήρων και υγιεινών έτοιμων γευμάτων που ετοιμάζονται μόνο με ζέσταμα (θα υπάρχουν ευρέως διαθέσιμα το 2020) καθώς και συσκευασίες με έντομα, σκορπιούς και άλλα τέτοια γεμάτα πρωτεΐνες φαγώσιμα που δυστυχώς απαγορεύεται να πωληθούν εντός ΕΕ. Ήταν κρίμα, ήθελα να δοκιμάσω.
Μετά την ξενάγηση υποσχέθηκα στον εαυτό μου ότι θα επέστρεφα αργότερα στο σούπερ μάρκετ για δω τι θα μπορούσα να αγοράσω. Δεν τα κατάφερα ποτέ. Όταν ξαναπέρασα από εκεί, η ουρά έκανε γύρο το τετράγωνο.
Όπως συνέβαινε και με τα περισσότερα περίπτερα.
Τα οποία περίπτερα, να πούμε εδώ, μερικά από τα οποία είναι πανάκριβες, περίπλοκες κατασκευές, σχεδιασμένες από αρχιτέκτονες, με το τέλος της Expo θα ξηλωθούν και θα φύγουν. Είναι πρόσκαιρα όλα όσα βλέπει κανείς στην Expo, εφήμερα. Με εξαίρεση ένα: Το περίπτερο της Ιταλίας.
Ετούτο το κτίριο, σχεδιασμένο από τους Nemesi, είναι το μεγαλύτερο της έκθεσης και μετά την Expo θα γίνει κέντρο τεχνολογίας για την πόλη του Μιλάνου. Προς το παρόν δεν έχω ιδέα τι είχε μέσα, γιατί η ουρά των ανθρώπων που περίμεναν να μπουν μέσα γύρναγε γύρω από το κτίριο μιάμιση φορά.
Από ό,τι καταλάβαμε αρκετά γρήγορα, υπήρχαν δύο είδη περιπτέρων: Κάποια στα οποία οι διοργανωτές/ιδιοκτήτες/curators πώς τους λένε είχαν φτιάξει ένα interactive πράγμα για τους επισκέπτες, με σενάριο, στο οποίο έμπαινες και έκανες κάτι για προδιαγεγραμμένο χρόνο. Το περίπτερο της Ελβετίας το πήγαινε στα άκρα το θέμα αυτό, έπρεπε να έχεις κλείσει ραντεβού συγκεκριμένη ώρα για να μπεις εκεί. Τα υπόλοιπα αυτής της κατηγορίας είχαν απ’ έξω γιγάντιες ουρές, με τις μεγαλύτερες (από ό,τι μας είπαν, δεν τις μέτρησα) στα περίπτερα του Καζαχστάν, του Κατάρ και της Αυστρίας.
Η άλλη κατηγορία περιπτέρων περιλάμβανε αυτά που δεν είχαν σενάριο, έμπαινες μέσα και σουλάτσαρες, χαζεύοντας τα περιεχόμενα με την άνεσή σου. Αυτά είχαν μικρότερες ουρές, ή και καθόλου. Αυτό, ας πούμε, ήταν το πολύ όμορφο περίπτερο της Γαλλίας, με προϊόντα, τυριά, κρασιά, χώματα και ρίζες να κρέμονται από το θολωτό ταβάνι.
Το περίπτερο των ΗΠΑ είχε και από τα δύο είδη: Μια ξενάγηση στο ισόγειο με μια σειρά από βιντεάκια (που είχε ουρά) και μια σειρά από video walls και interactive τραπέζια στον πρώτο όροφο, όπου ανέβαινες και έβλεπες ό,τι ήθελες. Η πρόσοψη του περιπτέρου ήταν, δε, ένας όρθιος κήπος.
Το περίπτερο του Ηνωμένου Βασιλείου είχε το concept της κυψέλης. Υποτίθεται ότι ακολουθούσες το ταξίδι των μελισσών στην παραγωγή του μελιού, μέχρι που έφτανες σ’ αυτό τον ατσαλένιο κύβο-κυψέλη στον οποίο έμπαινες μέσα και φωτογράφιζες τις προοπτικές και ανέβαζες στο Instagram.
Τέτοια θεαματικά περίπτερα φυσικά δεν είχαν όλες οι χώρες (του Ηνωμένου Βασιλείου κόστισε 6 εκ. λίρες). Σε διάφορα σημεία υπήρχαν θεματικές “γειτονιές” περιπτέρων, που συγκέντρωναν περίπτερα χωρών είτε γεωγραφικά κοντινών, είτε σχετικών με συγκεκριμένα προϊόντα. Αυτή, ας πούμε, ήταν η γειτονιά του καφέ, όπου ήταν μαζεμένες οι Κένυες και οι άλλες χώρες-παραγωγοί.
Ξέρω βεβαίως ποια ερώτηση σας βασανίζει τόση ώρα: Πού είναι η Ελλαδάρα; Δεν έχει περίπτερο;
Η απάντηση είναι, ίσως καλύτερα να μην είχε. Η Ελλάδα έχει ένα περιπτεράκι στη “γειτονιά” των χωρών στην οποία, θα έλεγε κάποιος κακεντρεχής, ανήκει και γεωπολιτικά, με τις Τυνησίες, τα Μαυροβούνια και τις Αιγύπτους. Και η Αίγυπτος είχε και ένα virtual reality ταξίδι στο Νείλο -και επομένως ουρά απ’ έξω. Η Ελλαδάρα είχε δύο interactive τραπέζια και κάτι ρίγανες στον τοίχο. Ήταν όλο κι όλο ένα δωμάτιο, γεμάτο με ανθρώπους απηυδισμένους από τις ουρές, που ήθελαν να βρουν κάπου ήσυχα να ξαποστάσουν. Νάτο:
Εν τω μεταξύ, χώρες θα έλεγε κανείς μικρότερες, και χωρίς λαμπρό παρελθόν και ρίγανη, είχαν πιο φαντασμαγορική παρουσία, όπως ας πούμε η Λευκορωσία:
Θα μου πεις, τι σημαίνει αυτό; Ό,τι τι; Επειδή η Λευκορωσία είχε μια ρόδα με φωτάκια σημαίνει κάτι; Είναι καλύτερη από εμάς; Όχι βέβαια. Τα περισσότερα από τα περίπτερα που είδα σαν κάπως να δυσκολεύονταν να προσαρμοστούν στο concept της έκθεσης, που ήταν το μέλλον της τροφής και η βιωσιμότητα. Είναι λογικό, εδώ που τα λέμε, τι να μας πει η Λευκορωσία για το μέλλον της τροφής. Πάρτε μια ρόδα. Εδώ η Γαλλία δεν είχε τι να πει περί αυτού και κρέμαγε τα καμαμπέρ απ’ το ταβάνι. Τι ακριβώς περιμέναμε να μας πουν για το θέμα χώρες όπως η Μολδαβία -τρομάρα της- που είχε κανονικό αυτόνομο περίπτερο. Τίποτε δεν είχε να πει, οπότε έβαλε τηλεοράσεις που έδειχναν ότι η Μολδαβία έχει πάρα πολύ γρήγορο ίντερνετ, ένα χαρτόνι που έγραφε κάτι για φανταστικούς αστερισμούς που βλέπουν οι Μολδαβοί στον ουρανό όταν μεθάνε (εγώ αυτό κατάλαβα) και επίσης πληροφορίες για το Κονγκάζ που, λέει, είναι “το μεγαλύτερο χωριό στην Ευρώπη”.
Δηλαδή πόλη;
Υποθέτω ότι η Expo έχει ως σκοπό να συγκεντρώσει ανθρώπους από όλα τα μέρη του κόσμου και να τους δώσει την ευκαιρία να αναμείξουν τις ιδιομορφίες τους σε χίλια στρέμματα, καλώντας εκατομμύρια ανθρώπους για να κοιτάξουν το αποτέλεσμα. Αν αυτός ήταν όντως ο στόχος, νομίζω ότι επετεύχθη. Γιατί η Expo είναι ένας πολύχρωμος αχταρμάς που χρειάζεται πολλή υπομονή και που σπάνια βγάζει νόημα. Όπως η ζωή.
Και τώρα, θέαμα.
Κάθε ώρα (και, από το απόγευμα και μετά, κάθε μισή ώρα) στο γλυπτό που βρίσκεται απέναντι από το περίπτερο της Ιταλίας, το “Δέντρο της Ζωής”, συμβαίνει ένα οπτικοακουστικό χάπενινγκ. Παίζει μουσική από τα ηχεία (την ημέρα ιταλικά τραγούδια από διάφορες εποχές, το βράδυ μια ειδική σύνθεση για την περίσταση) και χορεύουν τα συντριβάνια και αναβοσβήνουν τα φώτα και πετάγονται ατμοί και ανθίζουνε λουλούδια. Είναι πάρα πολύ ωραίο για ανθρώπους σαν εμένα που τους αρέσει να περπατάνε στους δρόμους και ξαφνικά να συμβαίνει κάτι γύρω τους και να σταματάνε και να τον κοιτάνε μ’ ανοιχτό το στόμα, νιώθοντας τυχεροί, σαν παιδάκια.
[field id=”2″]
Η Expo του Μιλάνου κλείνει στις 31 Οκτωβρίου, δηλαδή το Σάββατο. Η επόμενη “international” έκθεση (μικρότερη δηλαδή) θα γίνει στο Καζαχστάν το 2017, και η επόμενη “universal”, η μεγάλη, στο Ντουμπάι το 2020. Θα έχουν άλλα θέματα, και άλλοι άνθρωποι θα πάνε σ’ αυτές για να περάσουν ώρες σε ουρές και κοιτάζοντας πράγματα αλλιώτικα από αυτά που κοιτάζουν κάθε μέρα στα σπίτια, τα γραφεία και τα σχολεία τους. Εδώ κάποιος άλλος μπορεί να έθετε επιφυλάξεις για τα κόστη και τις δαπάνες και το χαρακτήρα (ιδεολογικό ή άλλο) τέτοιων πραγμάτων. Θα έκανε λάθος. Αν και δεν έμαθα πολλά πράγματα για το μέλλον της τροφής, αν και πρόλαβα να δω ελάχιστα από τα περίπτερα της έκθεσης, κι αν και ταλαιπωρήθηκα μαζί με όλους τους χιλιάδες άλλους εκείνη την ημέρα στην Expo του Μιλάνου, επιβεβαίωσα για μία φορά ακόμα την ανεκτίμητη αξία της -έστω και αυθαίρετης ή δαπανηρής- κατασκευής πραγμάτων, τοποθεσιών, θεαμάτων και στιγμών που φέρνουν μικρά ή μεγάλα πλήθη ανθρώπων στο ίδιο σημείο αναζητώντας μια ποικιλία.
