Τους προηγούμενους μήνες, σκαρφαλωμένος στις ταράτσες της Αθήνας είδα την Ακρόπολη, όπως μπορεί να παρακολούθησες εδώ ή εδώ, μα είδα και πολλά άλλα πράγματα, κατά κανόνα λιγότερο όμορφα.
Εδώ μπορείς να δεις 118 φωτογραφίες της Αθήνας που τράβηξα από τις ταράτσες και από τους λόφους γύρω από την Ακρόπολη, μερικές που τράβηξα από την ίδια την Ακρόπολη (περισσότερες εδώ) και λίγες που τράβηξα από την κορυφή του Υμηττού. Παρακάτω θα κουβεντιάσουμε μερικές από αυτές.
[field id=”1″]
Από εκεί ψηλά, στις κορυφές των κτιρίων της πόλης, η εικόνα της δεν είναι ίδια από αυτή που βλέπουμε στο επίπεδο του δρόμου ή στο μπαλκόνι του δευτέρου. Η πόλη από χαμηλά μοιάζει ασφυκτική, η βρωμιά της πολλαπλασιάζεται από την επαφή του δρόμου, του πεζοδρομίου, του εδάφους. Στις ταράτσες υπάρχει η ανοιχτωσιά του ουρανού που κάνει την εικόνα των πάντων να μοιάζει πιο άπλετη και καθαρή. Η θέα της πόλης -οποιασδήποτε πόλης- από ψηλά είναι συναρπαστική εξ’ ορισμού.
Και είναι μια εικόνα πιο ειλικρινής.
Γιατί στο επίπεδο του δρόμου ζούμε, και όποια προσπάθεια κάνουμε να μεταμορφώσουμε το περιβάλλον μας σε κάτι πιο όμορφο, ευχάριστο και λειτουργικό, εκεί εξαντλείται κυρίως. Το ότι η συνισταμένη των προσπαθειών μας να κάνουμε το περιβάλλον μας καλύτερο είναι η Αθήνα που βλέπουμε κάθε μέρα κάτι λέει για εμάς, βεβαίως, αλλά αυτό είναι ένα άλλο θέμα. Ψηλά δεν κάνουμε καμία προσπάθεια. Κανείς δεν ζει την πόλη από τις ταράτσες, κι έτσι η εικόνα της κορυφογραμμής της είναι πιο ωμή και πιο αληθινή.
Αυτή είναι η πραγματική Αθήνα.
Τα πράγματα που είδα εκείνους τους τέσσερις μήνες στις ταράτσες δεν θα τα ξεχάσω ποτέ. Τις εικόνες ασχήμιας, εγκατάλειψης, αναρχίας, βίαιης επιβολής του εγώ πάνω στο δημόσιο χώρο ή το οπτικό πεδίο του συμπολίτη, θα τις κρατήσω ως απόσταγμα των υποψιών που γεννιούνται σε όλους στο επίπεδο του δρόμου.
Ταυτόχρονα, αυτή η άγρια όψη σε συνδυασμό με την ηρεμία και τη γαλήνη δέκα, δεκαπέντε, είκοσι ή εκατό (ή χίλια, για την περίπτωση του Υμηττού) μέτρα πάνω από τη φασαρία της ανθρώπινης δραστηριότητας κάνει το τοπίο λίγο πιο περίπλοκο. Πολλές φορές έπιανα τον εαυτό μου να κάθεται και να χαζεύει την τριτοκοσμική ασχήμια με ένα δέος λες κι έβλεπα κάτι όμορφο, ένα ηλιοβασίλεμα, ή την Ακρόπολη την ίδια από την άλλη πλευρά.
Η ασχήμια της Αθήνας συνίσταται σε κυρίως δύο συστατικά στοιχεία, την πολεοδομία και την αρχιτεκτονική. Ας ξεκινήσουμε από το δεύτερο με το αγαπημένο μου παράδειγμα που ήταν το εξής:
Αυτή η λεπτή πολυκατοικία βρίσκεται στο Θησείο, και την τράβηξα φωτογραφία από μια ταράτσα της Ερμού. Η εικόνα μου αρέσει γιατί δείχνει αυτό το εξαμβλωματικό κτίριο ανάμεσα στο ναό του Ήφαιστου (416 π.Χ.) και το Εθνικό Αστεροσκοπείο (1842). Τσιμέντο, κεραίες, καλώδια, μια πράσινη τέντα, κι ο μόνος όροφος που μοιάζει να έχει βαφτεί τα τελευταία σαράντα χρόνια είναι αυτός από τις ξεχαρβαλωμένες μπαλκονόπορτες του οποίου ξεχειλίζουν σκουπίδια. Ας το δούμε και λίγο πιο κοντά:
Ξέραμε ότι οι Αθηναίοι (μάλλον και οι Έλληνες γενικότερα) αδιαφορούν για τους χώρους της πόλης που μοιράζονται με τους άλλους, τα πάρκα και τα πεζοδρόμια και τα κλιμακοστάσια, αλλά ενίοτε αυτή η αδιαφορία φτάνει ακόμα και μέχρι το εξωτερικό του μόνου χώρου που τους ενδιαφέρει -του προσωπικού τους. Ήξερα ότι έχουμε μια πόλη άσχημη, αλλά δεν είχα καταλάβει πόσο άθλιες, παραμελημένες, βρώμικες και εξ’ αρχής κακοφτιαγμένες δείχνουν οι προσόψεις της συντριπτικής πλειοψηφίας των κτιρίων, πόσο απερίγραπτα άθλια η κατάσταση των μπαλκονιών.
Παντού υπάρχει φτώχια και κανένας λαός στον κόσμο δεν έχει το μονοπώλιο της αισθητικής. Επίσης, δεν έχω ανέβει σε εκατό ταράτσες καμίας ξένης πόλης για να έχω απολύτως έγκυρη και σφαιρική άποψη. Αλλά οι περισσότερες εικόνες που είδα αυτούς τους μήνες από τα κτίρια όπου ζουν και εργάζονται οι Αθηναίοι είναι μια εικόνα που φαντάζομαι ότι παραπέμπει στον τρίτο κόσμο, όχι στον πρώτο.
Για να είμαι λίγο πιο σαφής: Η ασχήμια δεν είναι περιορισμένη στα Μεταξουργεία και τις Ομόνοιες: Είναι παντού. Ο οπτικός θόρυβος βρίσκεται παντού. Φυσικά, δεν ήταν όλες οι εικόνες άσχημες, και αυτό θα το δούμε πολύ αναλυτικά παρακάτω, αλλά η συνισταμένη ήταν μια ταπετσαρία ασχήμιας και βρωμιάς, ακόμα και σε περιοχές με αντικειμενικές αξίες υψηλές, ακόμα και σε σημεία με θέα την Ακρόπολη.
Όλα τα άθλια κτίρια που βλέπετε σ’ αυτήν εδώ τη σελίδα έχουν θέα στην Ακρόπολη.
Το δεύτερο χαρακτηριστικό της ασχήμιας είναι η πολεοδομία. Η πόλη από ψηλά μοιάζει ένας τσιμεντένιος άναρχος αχταρμάς.
Από ψηλά οι σπάνιες χαρακιές πολεοδομικού ορθολογισμού μοιάζουν σα βάλσαμο: Το μάτι πάει κατευθείαν στις ευθείες. Από ψηλά η Αθήνα σε κάνει να νοσταλγείς τη γεωμετρία.
Αλλά οι μακριές ευθείες είναι σπάνιες. Η πόλη είναι κατατμημένη πέρα δώθε από μικρούς και στενούς δρόμους, τα τετράγωνα ξεχειλίζουν από τα στρουμπουλά, κοντά κουτιά τσιμέντου που είναι οι αθηναϊκές πολυκατοικίες, κοιτάς αυτό το θέαμα και αντιλαμβάνεσαι ότι οι άνθρωποι εκεί κάτω θα πρέπει να ασφυκτιούν.
Κοιτάχτε, σε αντιδιαστολή, τη χαρακιά που είναι η οδός Αιόλου, η οποία στο βάθος γίνεται η Πατησίων.
Ή την Αθηνάς (που παρακάτω γίνεται 3ης Σεπτεμβρίου):
Ή τη Λεωφόρο Αμαλίας, εκεί που γίνεται Συγγρού:
Ή τη Μακρυγιάννη:
Ή τη Σταδίου:
Όλες αυτές είναι ευθύγραμμες εξαιρέσεις σε μια οπτική κακοφωνία αφόρητη. Αλλά, βέβαια, και τώρα ερχόμαστε και στο κομμάτι της άλλης πλευράς, οι ευθείες λεωφόροι δεν είναι οι μόνες εξαιρέσεις. Η ασχήμια της Αθήνας διακόπτεται εδώ κι εκεί από σημεία που, αν τα καδράρεις σωστά και μπορείς να αγνοήσεις τι υπάρχει σε όλο το υπόλοιπο οπτικό πεδίο, μπορούν να προσφέρουν αισθητική απόλαυση αναπάντεχη κι αξιοσημείωτη. Υπάρχει ομορφιά μέσα στον αχταρμά. Τη διακρίνεις;
Εδώ; Είναι πιο εύκολο.
Εδώ;
Έχω καταλήξει στο εξής συμπέρασμα: Η ομορφιά είναι υποκειμενικό πράγμα, και έτσι το ζητούμενο για μια πόλη ή για ένα οποιοδήποτε περιβάλλον στο οποίο άνθρωποι ζουν δεν πρέπει να είναι το να περιστοιχίζονται ντε και καλά από ομορφιά, από όμορφα πράγματα. Το ζητούμενο πρέπει να είναι να περιστοιχίζονται από ενδιαφέροντα πράγματα. Η ασχήμια της Αθήνας δεν είναι ενδιαφέρουσα, είναι αποκρουστική, αλλά διάστικτα μέσα της βρίσκονται διαλείμματα ενδιαφέροντος, πράγματα που αξίζει κανείς να στρίψει το φακό, να ζουμάρει και να τα πάρει φωτογραφία. Είναι πράγματα ετερόκλητα, και δεν είναι όλα όμορφα.
Το πιο σημαντικό από αυτά είναι, φυσικά, η Ακρόπολη. Δεν θα σας πρήξω με άλλη μια φωτογραφία της, έχετε δει τόσες. Δείτε αυτή:
Ή το Μουσείο της Ακρόπολης, ας πούμε, που έχει κι αυτό πολύ ενδιαφέρον, έτσι όπως κάθεται μέσα στον αστικό ιστό, κι ας μην αρέσει σε μερικούς. Το είδατε και λίγο παραπάνω, μια μαύρη μάζα πίσω από κάτι μπουγάδες, και πολλές φορές στις “100 ταράτσες“, ως φόντο.
Ή και το νέο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, που είναι ένα άσχημο κτίριο, αλλά έχει ένα κάποιο ενδιαφέρον, θέλω να πω, από τη μια πλευρά κοιτάχτε, είναι μπλε.
Ή το προαναφερθέν Εθνικό Αστεροσκοπείο, στην κορυφή του λόφου των Νυμφών.
Νάτο πάλι με το Ναό του Ηφαίστου, από άλλη ταράτσα του Θησείου, χωρίς σύγχρονα εκτρώματα μπροστά. Αυτή η εικόνα βρίσκεται, όντως, στο κέντρο της Αθήνας.
Ή ο λόφος του Λυκαβηττού, που φαίνεται από πάρα πολλά σημεία, εδώ ευθυγραμμισμένος με το Ζάππειο μέγαρο.
Ή οι στύλοι του Ολυμπίου Διός.
Που από την κατάλληλη γωνία, μαζί με την πύλη του Αδριανού και την ευθεία της Λυσικράτους, φτιάχνουν μια ενδιαφέρουσα εικόνα.
Και μαζί με το Παναθηναϊκό Στάδιο και μπαλκόνια της Διονυσίου Αρεοπαγίτου μια ακόμα πιο ενδιαφέρουσα:
Ή τα πάρα πολλά ενδιαφέροντα νεοκλασσικά κτίρια που υπάρχουν διάσπαρτα ανάμεσα στους ωκεανούς κακοφτιαγμένων τσιμεντένιων κουτιών. Εδώ η Εθνική Τράπεζα όπως φαίνεται από την ταράτσα του Δημαρχείου:
Κι εδώ, επίσης ένα κτίριο όχι όμορφο αλλά οπωσδήποτε ενδιαφέρον, η Βουλή των Ελλήνων:
Ομορφιά όμως δεν υπάρχει μόνο στα ελάχιστα κτίρια ή στους δρόμους ή στους λόφους, μπορεί να υπάρχει και σε μεμονωμένες ταράτσες
Ή από αρκετά μακρινή απόσταση
Ή μια ώρα της ημέρας που το φως τα βάφει όλα με περισσότερη επιείκεια
Από τις ταράτσες και τους λόφους είδα πολλά πράγματα που μου φάνηκαν “ωραία” ακόμα κι αν δεν ήταν “όμορφα”. Η Αθήνα είναι μια άσχημη πόλη, το αισθητικό της αποτύπωμα είναι -ελλείψει καλύτερης λέξης- τριτοκοσμικό και, αν την κοιτάξεις φευγαλέα, μπορεί να μοιάζει και αποκρουστικό. Αλλά όποιος ψάχνει βρίσκει, κι όταν άρχισα να παθαίνω την εξοικείωση του υποδοχέα εκεί πάνω στις ταράτσες, και μπόρεσα να αρχίσω να βρίσκω τα διαλείμματα ομορφιάς, ενδιαφέροντος και έκπληξης πίσω από τις κεραίες και τη σκουριά, η εμπειρία έγινε κάτι πολύ διαφορετικό. Κάτι σαν κυνήγι θησαυρού.
Καθώς περνάν τα χρόνια και η πόλη θα αλλάζει (όσο και όπως μπορεί να συνεχίσει να είναι αυτό εφικτό, δεδομένων των συνθηκών), ελπίζω να γίνεται ένα κυνήγι όλο και πιο εύκολο. Από ό,τι διαπίστωσα, θα είμαστε πολλοί εμείς που θα παίζουμε.
Λινξ:
Όλες οι φωτογραφίες στο Flickr
Οι 100 φωτογραφίες της Ακρόπολης από τις 100 ταράτσες
Περισσότερες φωτογραφίες (κι ένα βίντεο) από τις 100 ταράτσες
Όλες οι λεπτομέρειες για το project
Φωτογραφίες από την Ακρόπολη
Κι ένα βίντεο της Αθήνας που τράβηξα για τον Φεβρουάριο, που διαδραματίζεται εδώ:
[field id=”2″]