Πριν από μερικούς μήνες είχα γράψει για ένα “βιβλίο” του Κρις Γουέαρ που στην πραγματικότητα δεν ήταν βιβλίο, ήταν ένα κουτί με χάρτινα κόμιξ διαφόρων ειδών και μεγεθών. Το συμπέρασμα ήταν πως, όσο υπάρχουν τέτοια θαυμάσια αντικείμενα που έχουν αξία όχι μόνο ως φορείς του περιεχομένου (λέξεις, σκίτσα), αλλά και ως αντικείμενα καθαυτά, τα βιβλία ως προϊόντα δεν θα πάψουν να υπάρχουν.
Σήμερα θα σας δείξω άλλο ένα τέτοιο παράδειγμα. Λέγεται “S”:
Είναι ένα βιβλίο με σκληρό εξώφυλλο ντυμένο με μαλακό ύφασμα που έρχεται σε μια θήκη. Η θήκη γράφει τον τίτλο, το μυστηριώδες “S”, και τα ονόματα των συγγραφέων που είναι Νταγκ Ντορστ και Τζ. Τζ. Έιμπραμς. Ναι, αυτός. Το ίδιο το βιβλίο, ωστόσο, έχει απάνω άλλο όνομα και άλλο όνομα συγγραφέα. Λέγεται “The Ship of Theseus” και ο συγγραφέας V.M. Straka.
Πριν καν ανοίξεις το βιβλίο μπορείς να καταλάβεις ότι κάτι περίεργο συμβαίνει εδώ. Δεν είναι μόνο ο διπλός τίτλος. Είναι το βιβλίο το ίδιο. Μοιάζει αφύσικα φουσκωμένο, ιδιαίτερα βαρύ, σαν να περιέχει περισσότερα πράγματα μέσα από τις σελίδες του.
Από την πρώτη κιόλας σελίδα καταλαβαίνεις πως, όντως, αυτό δεν είναι ένα συνηθισμένο πράγμα. Φτιαγμένο ώστε να μοιάζει με παλιό βιβλίο δανειστικής βιβλιοθήκης, το “The Ship of Theseus” είναι ένα δημιούργημα του φανταστικού και μυστηριώδους Στράκα, ο οποίος υποτίθεται ότι το έγραψε το 1949 και έκτοτε εξαφανίστηκε χωρίς να μάθει ποτέ κανείς την τύχη του. Το βιβλίο έχει σημειώσεις του ανθρώπου που το εξέδωσε, ενός επίσης μυστηριώδους τύπου ονόματι F.X. Caldeira, που ήταν ο μεταφραστής του Στράκα και έχει κάποιες δικές του απόψεις για την ταυτότητα και την τύχη του (άγνωστού του) συγγραφέα.
Αλλά αυτό είναι μόνο ένα μέρος της ιστορίας.
Γιατί το βιβλίο περιέχει άλλα δύο χαρακτηριστικά που το μετατρέπουν σε κάτι εντελώς διαφορετικό. Πρώτα, τα σχόλια.
Κάθε σελίδα του βιβλίου, εκτός από το κείμενο του “Στράκα” και τις υποσημειώσεις του “Καλντέιρα” έχει στα περιθώρια γραμμένες χειρόγραφες σημειώσεις. Διαβάζοντάς τις ο αναγνώστης γρήγορα καταλαβαίνει ότι πρόκειται για μια μορφή συζήτησης. Δύο αναγνώστες, η φοιτήτρια Τζεν και ο μελετητής του έργου του Στράκα Έρικ, δανείζονταν εναλλάξ το βιβλίο από τη βιβλιοθήκη και απαντούσαν ο ένας στα σχόλια του άλλου, δημιουργώντας αμέτρητες συζητήσεις μεταξύ τους με αφορμή εδάφια του βιβλίου, σχολιάζοντας το μυστήριο της ταυτότητας του Στράκα, τις ιδέες του Καλντέιρα και, τελικά, δημιουργώντας μια πιο προσωπική σχέση.
Ξεφυλλίζοντας καταλαβαίνεις ότι ετούτο εδώ είναι ένα πολύ ασυνήθιστο πράγμα: Κάθε σελίδα του βιβλίου είναι έγχρωμη, τυπωμένη έτσι ώστε να μοιάζει παλαιωμένη, με τα πολύχρωμα γράμματα της Τζεν και του Έρικ γύρω γύρω να σου δίνουν την εντύπωση πως ετούτο το αντίτυπο έχει όντως περάσει από διάφορα χέρια. Ο εντυπωσιασμός αυτός γρήγορα δίνει τη θέση του σε μια μικρή σύγχυση και μια αγωνία:
Εντάξει, πώς διαβάζεται αυτό το πράγμα;
Υπάρχουν δύο βασικές πλοκές που καλείται να ακολουθήσει ο αναγνώστης: Η κανονική υπόθεση του “κανονικού” βιβλίου, πλαισιωμένη από τα σχόλια του μεταφραστή Καλντέιρα, βεβαίως, και ταυτόχρονα ο σχολιασμός της στα περιθώρια από τους δυο αναγνώστες. Αν ακούγεται περίπλοκο, σε ενημερώνω ότι είναι, αλλά όχι όσο θα φανταζόταν κανείς. Ξεκίνησα διαβάζοντας διστακτικά, αποφασίζοντας να δώσω έμφαση στο κανονικό κείμενο και, σε κάθε διάλειμμα του κεφαλαίου, να γυρνάω πίσω για να διαβάσω και τα σχόλια, και δούλεψε. Από τη στιγμή που μου λύθηκε και η απορία της χρονικής συνέχειας της “κουβέντας” της Τζεν με τον Έρικ (δεν υπάρχει) η ανάγνωση κυλούσε φυσιολογικά, αν και αργά.
Και ήταν μια εμπειρία πολύ περίεργη.
Δεν ήταν σαν να διαβάζεις ένα μυθιστόρημα -ήταν σα να μελετάς ένα μυστήριο, τη λύση του οποίου καλείσαι να ανακαλύψεις.
Δεν είναι λογοτεχνία: Είναι παιχνίδι.
Αυτό, βεβαίως, δεν είναι απαραιτήτως κακό και δεν το λέω για κακό. Το παιχνίδι είναι καλό πράγμα, έχει ως αποκλειστικό σκοπό να ψυχαγωγεί και να προκαλεί χαρά. Δεν υπάρχει άλλη λέξη για το συναίσθημα που σου προκαλεί το ξεφύλλισμα αυτού του βιβλίου. Χαρά. Γιατί δεν είναι μόνο οι χρωματιστές σελίδες και η ασυνήθιστη ροή. Κάθε λίγες σελίδες, τοποθετημένα προσεκτικά από χέρια, επίτηδες, εξεπιτούτου, υπάρχουν δώρα.
Επιστολές, αποκόμματα, φωτογραφίες, καρτ-ποστάλ, αντικείμενα από χαρτί βρίσκονται τοποθετημένα ανάμεσα στις σελίδες, σε σημείο συγκεκριμένο και σχετικό με τη μία ή την άλλη πλοκή, για να τα ανοίξεις, να διαβάσεις, να παίξεις.
Ανάμεσα στα αντικείμενα υπάρχει μια ροδέλα για την αποκρυπτογράφηση γρίφων:
Και, το καλύτερο από όλα: Μια χαρτοπετσέτα με ένα χάρτη ζωγραφισμένο απάνω. Μια χαρτοπετσέτα:
Δεν υπάρχει άνθρωπος που να έχει δει αυτό το βιβλίο και να μην έχει φορέσει ένα πλατύ, λαμπερό χαμόγελο για ώρα πολλή. Ετούτο το πράγμα είναι χαρά, είναι αγάπη και μεράκι και αφοσίωση και επιμέλεια και φροντίδα, ένα αντικείμενο να το πιάνεις και να χαίρεσαι, και πες μου εσύ τώρα πόσα τέτοια υπάρχουν εκεί έξω, 21 δολάρια στο Amazon;
Ετούτο το βιβλίο είναι κατά τη γνώμη μου άλλη μια απόδειξη για το τι μπορεί να είναι “βιβλίο”. Το βιβλίο δεν είναι μόνο οι λέξεις -οι λέξεις μπορούν να διαβαστούν και αλλού, σε οθόνες, ίσως και καλύτερα. Το βιβλίο είναι η εμπειρία. Ετούτο εδώ το πράγμα δεν μπορεί να διαβαστεί αλλού, μόνο σε ένα χάρτινο τόμο μπορεί, αυτό είναι το νόημα, αυτή είναι η ουσία, και ως τέτοιο είναι όμορφο και πολύτιμο. Τέτοια αντικείμενα έχει νόημα να υπάρχουν, και θα υπάρχουν, όσο προσφέρουν χαρά στον κόσμο.
Having said that,
Εγώ το βιβλίο ετούτο πιθανότατα δεν θα το τελειώσω ποτέ.
Επίτρεψέ μου να σου εξηγήσω.
Όπως είπαμε, το “S” το έφτιαξε ο γνωστός δημιουργός του Χόλιγουντ Τζ.Τζ. Έιμπραμς, μαζί με ένα συγγραφέα. Έφτιαξε και τυπικό μυστηριώδες τρέιλερ λίγους μήνες πριν από την κυκλοφορία του βιβλίου, το εξής:
[field id=”1″]
Ο Τζ.Τζ. Έιμπραμς έχει δημιουργήσει διάφορα πράγματα, τα καινούρια Star Trek, το Alias, ένα Mission Impossible, τώρα φτιάχνει το επόμενο Star Wars. Αλλά είναι πιο γνωστός από όλα για τη δημιουργία μιας από τις διασημότερες τηλεοπτικές σειρές των τελευταίων χρόνων: Το Lost. Σιχαίνομαι το Lost. Βεβαίως η σειρά ετούτη πήρε τον κακό δρόμο αφότου έφυγε ο Έιμπραμς κι άφησε δυο άλλους να βγάλουν το φίδι από την τρύπα, αλλά πολλοί από εμάς επένδυσαν ώρες ατέλειωτης θέασης και σκέψης για τα μυστήρια εκείνουν του περιβόητου νησιού, κι όταν αποδείχτηκε πως αυτοί οι κύριοι δεν είχαν την παραμικρή ιδέα πώς να τα λύσουν με ικανοποιητικό τρόπο, καθώς τα έστηναν στα κουτουρού, ε, τον πήρε και τον Έιμπραμς η μπάλα του θυμού.
Το “S” είναι σχεδόν 500 σελίδες και απαιτούν όλες από τον αναγνώστη πολύ χρόνο και πολλή προσοχή. Περιέχει μυστήρια και μυστικά η αποκρυπτογράφηση των οποίων είμαι σίγουρος ότι μπορεί να είναι απολαυστική. Αλλά φοβάμαι να επενδύσω πάλι χρόνο. Φυσάω και το γιαούρτι, που λένε. Προς το παρόν μάλλον θα προτιμήσω να δείχνω το βιβλίο σε όποιον επισκέπτεται το σπίτι μου, και να απολαμβάνω τη θέα των πλατιών χαμόγελων για πολλή ώρα.
Είναι κι αυτό μια απόλαυση αξιοσημείωτη, νομίζω.
